ستون فقرات از 33 استخوان تشکیل شده که روی همدیگر قرار گرفته اند. این استخوان ها توسط رباط ها و ماهیچه ها به یکدیگر متصل هستند و در راستای به خصوصی قرار گرفته اند. ستون فقرات اصلی ترین نقطه اتکا بدن است و قامت فرد بر روی آن استوار است. به کمک ستون فقرات میتوانید خم و راست شوید و بدن خود را به طرفین بچرخانید. در ادامه معرفی آناتومی ستون فقرات میتوان گفت که طناب نخاعی از درون استخوان های ستون فقرات عبور می کند و از طریق آن تمامی عصب های بدن به مغز متصل می شوند و مغز حرکت دست و پاها را کنترل می کند. ستون فقرات در صورتی سالم تلقی می شود که در ام آر آی ستون فقرات مشخص شود دارای عضلات و استخوان های قوی، رباط ها و تاندون های انعطاف پذیر و ریشه های عصبی فعال و حساس باشد. در صورتی که قصد دارید زندگی شاداب و پرتحرکی بدون تجربه کمر درد داشته باشید، تلاش برای سالم نگه داشتن ستون فقرات از اهمیت بالایی برخوردار است.
مبتلایان به کمردرد می توانند با مراجعه به پزشک متخصص ، بدست آوردن اطلاعات کافی از آناتومی ستون فقرات و انجام کلیه روش های تشخیصی که پزشک برای تعیین علت کمر درد از آن ها استفاده میکند از بهترین راه ها و روش های درمان کمر درد مانند تزریق ، داروی کمر درد ، فیزیوتراپی و ورزش برای کمر درد ، کشش ستون فقرات ، بریس و ارتز ، کمربند طبی ، ورزش کمر و ماساژ که پزشک برای آنان در نظر می گیرد کمر درد شان را درمان کنند.
انحنای ستون فقرات
وقتی از نمای کناری برای بررسی ستون فقرات یک بزرگسال استفاده می‌کنیم، می‌توانیم مشاهده کنیم که ستون فقرات شبیه حرف S است. در ناحیه گردنی و قسمت پایین کمر، ستون فقرات به سمت داخل خمیده شده است، در حالی که در ناحیه میانی و پایین‌تر از کمر به سمت بیرون خمیده شده است. این انحناها باعث می‌شوند ستون فقرات شبیه به یک فنر عمل کند و شوک‌ها را جذب کند، تعادل را حفظ کند و دارای دامنه حرکتی در طول ستون مهره باشد.
شما ممکن است گردن و ستون فقرات گردنی خود را نادیده می‌گیرید، اما این قسمت از بدن نقش بسیار مهمی را ایفا میکند. مهره‌های گردنی گذشته از وظیفه‌ی پشتیبانی کردن از سر، که بین ۹ تا ۱۲ پوند وزن دارد، به شما این اجازه را می‌دهند که سر خود را ۱۸۰ درجه‌ی کامل بچرخانید. همین موضوع می‌تواند موجب وارد آمدن فشار زیاد و آسیب‌پذیری ستون فقرات گردنی شود. با دانستن این موضوع، میتوانید درک کنید که چرا گردن شما به احتمال زیاد هرازچند گاهی دچار مشکلاتی میشود. اما یکی از مهمترین مشکلاتی که ممکن است در ستون فقرات گردنی ایجاد شود، بیرون‌زدگی دیسک گردن است.سر به جلو (FHP) یک اصطلاح مورداستفاده برای توصیف وضعیتي است که در آن ستون فقرات گردني رو به جلو بوده و سر جلوتر از شانه‌ها قرار مي‌گيرد. تقریبا سخت ترین بیماری گردن دیسک گردن می باشد. ماده غضروفی بین مهره های گردنی جلو می اید و موجب فشار روی اعصاب گردنی می شود و همچنین یک واکنش التهابی بسیار شدید را ایجاد می کند.اغلب درد یا بی حسی یا گزگز مورمور به دست ها تیر می کشد . خصوصا وقتی این درد به دست چپ تیر میکشد عده ای ان را با درد قلبی اشتباه می گیرند و به دنبال درمان ان می روند. درد گاهی فقط در دست ها احساس می شود بدون انکه فرد دردی را در گردن خود به یاد اورد. درمان دیسک گردن بسیار سخت می باشد و اغلب همکاری زیاد بیمار را میطلبد. سر و گردن به جلو ، یا سندرم سر به جلو (FHS)، می‌تواند پاره‌اي از علائم را ايجاد كند كه اغلب به اختلالات عصبی، آسم آلرژیک، انحطاط ديسك و مفاصل و مشکلات عروقی نسبت داده مي‌شود.
دو چیز باعث نگه داشتن انحنای طبیعی ستون فقرات می شود: ماهیچه های قوی و شیوه صحیح نشستن (داشتن قامت صحیح). داشتن قامت صحیح به این معناست که خودتان را عادت دهید به طرز صحیحی بنشینید، بایستید، راه بروید و بخوابید به طوری که در حین انجام فعالیت های روزانه یا فعالیت هایی که طی آن وزنی را حمل می کنید کمترین فشار را به ستون فقرات بیاورید. وزن بالای بدن ، عضلات ضعیف و برخی عوامل دیگر می تواند راستای طبیعی و انحنای ستون فقرات را به هم بزند. بد شکلی های ستون فقرات عبارتند از:
– داشتن قوس بیش از حد در ناحیه کمر که گودی کمر بیش از حد یا لوردوز نام دارد
فیزیوتراپی نتایجی عالی در اصلاح قوس غیرطبیعی ستون فقرات کمری و گردنی از جمله درمان گودی کمر به دست میدهد. فعالیت فیزیکی، که توسط پزشک به‌صورت جداگانه برای هر بیمار تعیین میشود، خطر ابتلا به عوارض نشات گرفته از سیستم تنفسی، قلبی و عروقی و گوارشی در انحنای ستون فقرات را کاهش میدهد.
– خمیدگی بیش از حد در ناحیه مهره های میانی (سینه ای) که قوز کمر و پشت یا کیفوز نام دارد
– داشتن خمیدگی غیر طبیعی به سمت طرفین ( چپ و راست) که انحراف ستون فقرات یا اسکولیوز نام دارد.
عضلات
دو گروه اصلی از عضلات که بر عملکرد ستون فقرات تأثیر می‌گذارند، عضلات اکستنسور (باز کننده) و عضلات فلکسور (جمع کننده) هستند. عضلات باز‌کننده به بلند کردن جسم از روی زمین و یا راست کردن کمر کمک می‌کنند. این عضلات به قسمت پشتی ستون فقرات متصل هستند. عضلات جمع‌کننده در قسمت جلویی قرار دارند و به عنوان عضلات شکمی شناخته می‌شوند. این عضلات شکمی به ما کمک می‌کنند تا به سمت جلو خم شویم. در هنگام بلند کردن اجسام سنگین و کنترل قوس کمر، این عضلات شکمی نقش مهمی داشته و عملکرد حیاتی دارند.
بنابراین عضلات کمر نقش مهمی در ثبات ستون فقرات دارند. عواملی مانند حجم کم عضله و ماهیچه های ضعیف و داشتن شکم بزرگ می تواند باعث اختلال در راستای ستون فقرات و وارد آمدن فشار به آن و گرفتگی و کشیدگی عضلات یا تاندون ها و رباط ها شود.
مهره ها
مهره های ستون فقرات 33 استخوان هستند که بر روی همدیگر قرار گرفته و به هم متصل هستند و ستون مهره ای را تشکیل می دهند. ستون مهرهای به قسمت هایی تقسیم شده است و هر قسمت نام جداگانه ای دارد : مهره های گردنی، مهره های سینه ای، مهره های کمری، مهره های خاجی و دنبالچه. تنها 24 مهره ی بالایی در ستون فقرات قابلیت حرکت دارند و مهره های موجود در قسمت خاجی و دنبالچه به هم دیگر جوش خورده و بی حرکت هستند. مهره های ستون فقرات در هر کدام از این قسمت ها ویژگی ها خاص و عملکردهای ویژه ای دارند.
مهره های گردنی
مهره های گردنی بخشی از آناتومی گردن و ستون فقرات است که مهمترین عملکرد مهره های گردنی تحمل وزن سر ( در حدود 4.5 کیلوگرم) می باشد. هفت مهره ی گردنی به نام های C1 تا C7 هستند. به خاطر وجود دو مهره ی مخصوص در قسمت اتصال ستون فقرات به جمجمه، گردن بیشترین دامنه حرکتی را دارد. اولین مهره C1 نام دارد و قسمت حلقه مانندی دارد که مستقیما توسط مفصلی به جمجمه متصل است. این مفصل حرکت سر به بالا و پایین را ممکن می سازد. دومین مهره C2 نام دارد . C2 زائده ای به نام زائده دندانی دارد که در سوراخ جلوئی حلقه ی استخوان C1 قرار می گیرد . این مفصل نیز حرکت سر به طرفین را ممکن می سازد.
مهره های سینه ای
مهم ترین کار مهره های سینه نگه داشتن استخوان های قفسه سینه است که از قلب و ریه محافظت می کنند. دوازده مهره ی سینه ای T1 تا T12 نام دارند. دامنه حرکتی در محدوده مهره های سینه ای محدود است.
مهره های کمری
تحمل وزن بدن از جمله وظایف مهم مهره‌های گردنی است. مهره‌های کمری لاترال 1 تا 5 (L1 تا L5) نامیده می‌شوند. این مهره‌ها در این قسمت از ستون فقرات بسیار بزرگتر هستند تا بتوانند بهترین توانایی را در تحمل فشار در هنگام بلند کردن و حمل و نقل جسمی به عهده بگیرند.
مهره های خاجی(ساکروم)
مهمترین عملکرد استخوان خاجی وصل کردن ستون فقرات به استخوان های لگن است. مهره های خاجی پنج عدد هستند که به یکدیگر جوش خورده اند. استخوان خاجی همراه با استخوان های لگن شکل حلقه مانندی را تشکیل می دهند که به آن حفره لگن خاصره گفته می شود.
دنبالچه
دنبالچه از چهار استخوان جوش خورده به هم تشکیل شده است که از بالا به استخوان خاجی متصل است. استخوان دنبالچه نقطه اتکای رباط ها و عضلات کف لگن می باشد.
ساختمان هر مهره
در حالیکه هر مهره در ستون فقرات شکل منحصر به فرد خود را دارد اما هر مهره از سه قسمت اصلی تشکیل شده است:
– یک تنه استوانه ای که برای تحمل وزن و فشار های وارده بر ستون فقرات است
– یک استخوان حلقوی شکل که طناب نخاعی از آن عبور می کند و از نخاع محافظت می کند.
– خارهای استخوانی پشتی که محل اتصال ماهیچه ها به ستون فقرات هستند
در حالی که هر مهره شکل خاص خود را دارد اما تمام مهره ها دارای سه قسمت اصلی هستند: تنه مهره(بنفش) ،سوراخ یا حفره مهره(سبز) و قسمت پشتی مهره برای اتصال عضلات و مفاصل (قهوه ای)
دیسک های بین مهره ای
بین هر کدام از تنه دو مهره در ستون فقرات یک دیسک به عنوان ضربه گیر قرار دارد و باعث می شود مهره ها به هم دیگر سایش نداشته باشند . دیسک ها مانند تایر های ماشین هستند و دارای دو بخش هستند. بخش خارجی آنولوس نام دارد و از در هم تنیده شدن بافت های الیافی تشکیل شده است ( مانند قسمت بیرونی و عاج تایر) . این بافت ها از دو طرف به مهره ها متصل هستند. در درون دیسک یک ماده ژله مانند وجود دارد که نوکلئوس نام دارد و مانند تیوپ تایر است.
دیسک های بین مهره ای ( بنفش) دارای دو بخش هستند: بخش ژل مانند درونی به نام نوکلئوس و لایه ی محکم بیرونی که به دور بخش درونی حلقه زده شده و آنولوس نام دارد. ماده ای ژله در مرکز دیسک نیرویی مقاومی دارد که دو دیسک را از هم دور می کند و بافت محکم خارجی دیسک دو مهره را می کشد و به هم نزدیک میکند و در برابر نیروی ماده مرکزی ژل مقاومت می کند
دیسک در مجموع مانند یک فنر عمل می کند . قسمت بافت در هم تنیده بیرونی دیسک دو مهره را به هم می کشد و نزدیک میکند و در برابر نیروی ماده درونی دیسک ( که دیسک ها را از هم دور می کند) مقاومت می کند.
نوکلئوس مانند یک بالشتک عمل می کند . زمانی که شما در حال حرکت هستید به مهره ها اجازه می دهد بر روی همدیگر ( توسط این ماده تراکم ناپذیر) حرکت کنند. ماده ی ژله ای مانند درون دیسک بیشتر از مایع تشکیل شده. این مایع در طول شب که استراحت می کنید جذب قسمت غیر مایع می شود و با بیدار شدن و برخاستن شما دوباره بیرون می آید.
با بالا رفتن سن دیسک ها قابلیت جذب مجدد مایع را از دست می دهند و خشک و شکننده می شوند و از ارتفاع آن ها کم میشود. به همین دلیل است که با بالا رفتن سن قد کاهش می یابد. همچنین بیماری هایی مانند آرتروز و پوکی استخوان موجب تشکیل زائده های استخوانی می شوند که به دیسک فشار می آورد. وارد شدن ضربه بر اثر حادثه نیز می تواند باعث بیرون زدگی دیسک ها شود به این معنا که لایه بیرونی دیسک پاره شده و ماده ژله ای بیرون می آید و به ریشه های عصبی درون ستون فقرات فشار می آورد که این امر موجب کمر درد می شود.
کانال نخاعی و حفره های درون مهره ای
در قسمت پشت تنه ی مهره استخوانی وجود دارد که حفره ی درون مهره ای را تشکیل میدهد. این حفره توسط دو جفت استخوان به نام های پایک و لامینا ایجاد شده است. این حفره ی درون مهره ای کانال نخاعی را تشکیل می دهد که از درون آن طناب نخاعی ، مقداری بافت چربی، رباط ها و رگ های خونی عبور می کند. در زیر هر استخوان پایک دو جفت انشعاب عصبی از طناب نخاعی گرفته می شود و از طریق حفره های فورامن خارج شده و به سمت سایر نقاط بدن می رود.
استخوان کمانی مهره(سبز) یک کانال به نام کانال نخاعی را ایجاد می کند (آبی) که از آن طناب نخاعی عبور می کند. هفت زائده استخوانی به استخوان کمانی مهره متصل هستند که سطوح مفصلی فاست و محل اتصال ماهیچه ها به مهره ها را تشکیل می دهند.
در جراحی های ستون فقرات معمولا جراح استخوان لامینا را خارج می کند (لامینکتومی) تا به قسمتی از طنال نخاعی که تحت فشار است دسترسی پیدا کند و بتواند تنگی کانال نخاعی یا بیرون زدگی دیسک را درمان کند.
هفت زائده استخوانی به حفره ی درون مهره ای متصل است : زائده ی خاری ، دو زائده ی عرضی، دو زائده مفصلی فوقانی و دو زائده مفصلی تحتانی .
مفاصل فاست
مفاصل فاست در ستون فقرات امکان حرکت کمر را فراهم می کنند. هم مهره در ستون فقرات دارای چهار سطح مفصلی است . دو سطح مفصلی برای اتصال به مهره بالایی و دو سطح مفصلی برای اتصال به مهره پایینی
مفاصل فاست بالایی و پایینی هر دو مهره از ستون فقرات را به هم متصل می کنند. هر مهره دارای چهار سطح مفصلی است.
رباط ها
رباط ها بافت های همبند بسیار محکمی هستند که مهره ها را در کنار هم نگه می دارند، موجب ثبات ستون فقرات می شوند و از دیسک ها محافظت می کنند. سه رباط اصلی ستون فقرات رباط زرد و رباط طولی جلویی (ALL) و رباط طولی پشتی (PLL) هستند . رباط های ALL و PLL رشته های پیوسته ای هستند که دور تا دور ستون مهره ای و از بالا تا پایین آن کشیده شده اند. این لیگامنت ها از حرکت کردن یش از حد مهره ها جلوگیری می کنند. رباط زرد بین هر دو استخوان لامینا در ستون فقرات قرار دارد .
رباط زرد ، رباط طولی جلویی ، رباط طولی پشتی امکان خم شدن و راست شدن کمر را فراهم می کنند و به حفظ راستای صحیح ستون فقرات کمک می کنند.
طناب نخاعی
طناب نخاعی در حدود 18 اینچ طول دارد و به اندازه شست دستتان ضخامت دارد . این طناب نخاعی از داخل کانال نخاعی عبور می کند و از پایین جمجمه تا قبل از اولین مهره کمری ادامه دارد. در انتهای طناب نخاعی بافت های عصبی از آن منشعب می شوند که به آن دم اسب نخاع گفته می شود. این شاخه های عصبی همچنان از درون کانال نخاعی پایین میروند تا به دنبالچه می رسند و از آن جا شاخه های عصبی به طرف نقاط مختلف پاها می روند. طناب نخاعی مانند یک بزرگراه وسیع اطلاعاتی می باشد که پیام های عصبی بین مغز و نقاط مختلف بدن از طریق آن رد و بدل می شوند. مغز به اعضای بدن پیام های حرکتی و اعضای بدن به مغز پیام های حسی را منتقل می کنند. در بعضی مواقع خود نخاع بدون انقال پیام به مغز باعث واکنش نشان دادن اندام ها می شود. به این حالت واکنش های ستون فقراتی گفته می شود که برای محافظت سریع از بدن در برابر آسیب می باشد. وارد شدن هر گونه آسیب به طناب نخاعی می تواند موجب از دست دادن حس یا اختلال عملکرد اندام ها شود. به عنوان مثال در صورت آسیب رسیدن به قسمت سینه ای یا کمری در نخاع موجب اختلال حرکت و بی حسی در پاها می شود. آسیب های وارد شده به قسمت گردنی نیز می تواند موجب اختلال هم در دست ها و هم پاها شود.
شاخه های عصبی ستون فقرات
31جفت شاخه عصبی از طناب نخاعی در ستون فقرات منشعب می شوند. این شاخه های عصبی مانند خطوط تلفن پیام ها را بین مغز و بدن رد و بدل می کنند تا حس اندام های بدن و حرکت آن ها را کنترل کنند. هر شاخه عصبی دارای دو ریشه است. ریشه قدامی پالس های مربوط به حرکت بدن را از مغز به اندام و ریشه خلفی پالس های مربوط به حس اندام را از اندام به مغز منتقل می کند. ریشه های قدامی و خلفی سپس به هم متصل می شوند و یک شاخه عصبی را تشکیل داده و از محل خروج آن از کانال نخاعی یعنی فورامن خارج می شوند. پس از خروج از فورامن این شاخه های عصبی دو شاخه می شوند و هر شاخه خودش دارای کانال های حسی و حرکتی است. شاخه عصبی کوچکتر به سمت پشت بدن می رود و مسئول حس و حرکت در پوست و عضلات و اعضای پشت بدن است و شاخه عصبی بزرگتر به سمت جلوی بدن می رود و مسئول حس و حرکت در پوست و عضلات و اعضای جلوی بدن است و بیشتر ریشه های عصبی بدن از این شاخه عصبی گرفته می شوند.
دو ریشه عصبی به نام ریشه عصبی قدامی(عصب حرکتی) و ریشه عصبی خلفی (عصب حسی) به یکدیگر متصل می شوند تا یک شاخه عصبی را تشکیل دهند . طناب نخاعی با سه لایه محافظ احاطه شده : نرم شامه، عنکبوتیه و سخت شامه
شاخه های عصبی بر اساس نام مهره ای که در بالای آن قرار دارد نام گذاری می شوند. هشت شاخه عصبی در گردن C1 تا C8، دوازده شاخه عصبی در ناحیه سینه ای ستون فقرات T1 تا T12 ، پنج شاخه عصبی در ناحیه کمری L1 تا L5 و پنج شاخه عصبی در ناحیه خاجی S1 تا S5 نام دارند و یک عصب دنبالچه ای نیز در انتها وجود دارد.
در زیر هر مهره ای حفره ای به نام فورامن وجود دارد که که شاخه های عصبی منشعب شده از طناب نخاعی از طریق این حفره ها از کانال نخاعی بیرون می آیند
هر کدام از شاخه های عصبی نام برده شده به یک ناحیه خاص از بدن میرود. تقسیم بندی این نواحی بر اساس عصب ها یک الگوی راه راه شکل در بدن ایجاد میکند که الگوی درماتوم نام دارد. پزشکان از این الگو برای تشخیص محل وجود مشکل در ستون فقرات بر اساس ناحیه از بدن که درد یا بیحسی دارد ، استفاده می کنند. به عنوان مثال درد ران پا معمولا مربوط به جایی حدود عصب های L4-S3 می شود.
الگوی درماتوم که نشان می دهد هر کدام از شاخه های عصبی مسئول حس و حرکت کدام یک از نواحی بدن هستند
لایه های پوشاننده نخاع و فضاهای بین آن
طناب نخاعی توسط همان سه غشایی احاطه شده است که در مغز وجود دارد و شامه یا مننژ نام دارد. اولین لایه نرم شامه(پیاماتر) نام دارد که کاملا به طناب نخاعی متصل است. دومین لایه عنکبوتیه (آرکنوئید) نام دارد و سومین لایه که سخت است سخت شامه(دورا ماتر) نام دارد. در بین این سه لایه مخاطی فضای وجود دارد که در روش های تشخیصی و درمانی از این فضا استفاده می شود. فضای بین لایه اول و دوم یک فضای وسیع بزرگ است به نام سوبراکنوئید است. این فضا حاوی ماده ای به نام مایع مغزی نخاعی وجود دارد ( CSF) . پزشکان برای انجام نمونه برداری از مایع مغزی نخاعی یا تزریق ماده ی مخصوص عکسبرداری از نخاع به این محل دسترسی پیدا می کنند.
فضای بین لایه دوم و سوم نیز اپیدورال نام دارد. پزشکان برای تزریق ماده بی حس کننده و یا استروئید در ستون فقرات به این ناحیه دسترسی پیدا می کنند.
