گیر افتادگی عصب در اثر وارد شدن فشار بر عصب و اختلال در عملکرد عصب ایجاد می‌شود. در اثر گیر افتادگی عصب نخاعی یا محیطی علائمی مانند درد، احساس گزگز، بی‌حسی، ضعف و از دست رفتن حس ایجاد می‌شوند. التهاب مفصل و آسیب‌دیدگی از جمله دلایل اصلی گیر افتادگی عصب محسوب می‌شوند. این عارضه معمولاً باعث اختلال دائمی در عملکرد عصبی نمی‌شود.
تشخیص و درمان به موقع جهت کاهش آسیب‌دیدگی ناشی از گیر افتادگی عصـب اهمـیت زیادی دارد. در صـورت مشـاهده علائم گیر افتادگی عصب، بایستی هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه شود.
علت گیر افتادگی عصب
در صورت بروز التهاب یا فشردگی در مسیر عبور اعصاب، گیر افتادگی عصب ایجاد می‌شود.
التهاب می‌تواند باعث بروز فشار در محیط اطراف عصب شود. آسیب‌دیدگی نیز می‌تواند در ساختار اطراف عصب (استخوان‌ها، غضروف و بافت نرم) اختلال ایجاد کرده و سبب ایجاد فشار شود.
گیر افتادگی عصب در اثر دلایل مختلفی ایجاد می‌شود. این دلایل شامل:
- آرتروز
- آرتریت روماتوئید
- حرکت و استفاده مکرر
- بیماری تخریبی مفصل
- آسیب‌دیدگی گردن، کمر یا اندام‌های بدن
- شکستگی استخوان
- سوختگی
- بارداری و افزایش وزن/ چاقی: بروز مشکل در تعادل بدن می‌تواند فشار زیادی بر اعصاب در قسمت پایین کمر وارد کند.
- کم‌کاری تیروئید
- سرطان و تومور
اعصاب نخاعی پیش از ورود به اندام‌ها بدن، از طریق منافذ کوچکی از طناب نخاعی عبور می‌کنند. این منافذ در مهره‌های ستون فقرات قرار دارند و فضای باریک این منافذ، محلی است که فشردگی عصب در آن ایجاد می‌شود.
فشردگی عصب هنگام خروج از منافذ مهره‌ها، رادیکولوپاتی نام دارد.
محل عبور اعصاب در بدن نیز ممکن است ملتهب شده و بر عصب فشار وارد کند. برای مثال، سندرم تونل کارپال، گیر افتادگی عصب اولنار و سندرم تونل کوبیتال نمونه‌هایی از فشردگی عصب محیطی می‌باشند.
علائم گیر افتادگی عصب
هر عصب در بدن، حس‌های مناطق خاصی از پوست یا اعضای داخلی بدن را تشخیص داده و یا عضلات یا اندام خاصی را تحریک می‌کند. در مورد اعصاب مرتبط با پوست و دستگاه اسکلتی- عضلانی، علائم گیر افتادگی عصب با عملکرد حسی و حرکتی عصب دچار فشردگی مطابقت دارد.
علائم شایع گیر افتادگی عصب عبارتند از:
- احساس سوزش
- احساس گزگز (سوزن سوزن شدن)
- دردی که معمولاً از عصب گیر افتاده ناشی می‌شود
- بروز درد در محل غیر مرتبط (مانند درد در آرنج در اثر گیر افتادگی عصب در گردن)
- بروز بی‌حسی در یک ناحیه از پوست
- احساس خواب رفتگی در دست یا پا
- کاهش احساس درد، حرارت یا لمس در یک ناحیه از پوست
- ضعف عضله
گیر افتادگی عصب معمولاً تنها بر یک طرف بدن اثر گذاشته و امکان دارد علائم خفیف یا شدید باشند. ممکن است این عارضه در چند نقطه از بدن ایجاد شود و در نتیجه می‌تواند سبب بروز علائم در چند ناحیه مختلف شود.
علائم گیر افتادگی عصب معمولاً به تدریج ایجاد شده و ممکن است این علائم نوسان داشته باشند. شدت علائم عموماً در وضعیت‌های مختلف بدنی، متفاوت می‌باشند.
اختلال در عملکردهای جسمانی
در برخی از مواقع، گیر افتادگی عصب می‌تواند بر برخی از عملکردهای جسمانی اثر بگذارد. این حالت معمولاً با گیر افتادگی عصب در قسمت پایین ستون فقرات مرتبط می‌باشد.
عملکردهای جسمانی که در اثر گیر افتادگی عصبی دچار اختلال می‌شوند عبارتند از:
- کنترل مثانه
- کنترل روده
- عملکرد جنسی
در صورتی که عصب به شدت دچار فشردگی شده یا برای مدت طولانی تحت فشار قرار گیرد، گیر افتادگی عصبی می‌تواند سبب آسیب‌دیدگی دائمی حس‌های بدنی یا بروز ضعف شود. در صورت ایجاد هر یک از علائم گیر افتادگی عصب بایستی سریعاً به پزشک مراجعه شود.
تشخیص گیر افتادگی عصب
تشخیص گیر افتادگی عصب با استفاده از بررسی سابقه پزشکی و معاینه بدنی انجام می‌شود. سابقه پزشکی، فعالیت جسمانی و هر گونه آسیب‌دیدگی که قبلاً ایجاد شده است، توسط پزشک ارزیابی می‌شود.
معاینه بدنی شامل بررسی حس‌های بدنی، واکنش و قدرت حرکتی می‌شود. گیر افتادگی عصب در ستون فقرات می‌تواند سبب ایجاد تغییرات حسی شود که با درماتوم عصبی و ضعف عضلانی مطابقت دارد. (این عارضه همچنین می‌تواند سبب تغییر در واکنش شود که با میوتوم عصبی مطابقت دارد).
ارزیابی علائم گیر افتادگی عصب
برخی از اعصاب به علت محل قرارگیری‌شان بیشتر در معرض فشردگی قرار دارند. بعضی از فعالیت‌های مکرر یا عارضه‌ها نیز احتمال بروز گیر افتادگی عصب در یک محل خاص را افزایش می‌دهند.
پزشک الگویی از تغییرات حسی، درد یا ضعف را در مطابقت با عصب‌های زیر تشخیص می‌دهد:
| اعصاب | محل قرارگیری عصب | علائم گیر افتادگی عصب |
| ریشه‌های اعصاب گردنی | قسمت فوقانی ستون فقرات |
|
| عصب فمورال | لگن تا زانو | ضعف و یا تغییرات حسی در ران |
| عصب پوستی خارجی ران | حاشیه لگن تا قسمت جلوی ران | درد در امتداد قسمت جلویی و خارجی ران (مرالژیا پارستتیکا) |
| عصب میانی (مدیان) | ناحیه میانی بازو و مچ دست |
|
| عصب پرونئال | قسمت جانبی ساق پا | افتادگی پا |
| عصب پلانتار | کف پا | احساس گزگز در کف پا |
| عصب رادیال | امتداد طول دست | درد در قسمت پشت دست |
| عصب سیاتیک | قسمت پایین کمر، لگن، باسن، پاها |
|
| عصب تیبیال | در امتداد استخوان درشت‌نی، زانو و مچ پا | بروز درد در قسمت پشت پا |
| عصب اولنار | بخش داخلی آرنج | تغییر حس در انگشت کوچک دست، نیمی از دست و مچ |
آزمایش‌های تشخیصی
از آزمایش‌های مختلفی جهت تعیین محل گیر افتادگی عصب، ارزیابی میزان آسیب‌دیدگی عصب و بررسی مشکلات ساختاری استفاده می‌شود.
در روش‌های الکترومیوگرافی و بررسی سرعت هدایت عصبی با استفاده از سوزن‌ها و شوک الکتریکی، آسیب عصبی و میزان شدت آن ارزیابی می‌شوند.
این آزمایش‌ها باعث بروز درد نمی‌شوند و انجام آن‌ها به چند دقیقه زمان نیاز دارد.
آزمایش‌های تصویربرداری با اشعه ایکس یا ام آر آی در بررسی شکستگی استـخوانی، آسیـب‌دیدگی مفاصـل یا تومـور (که باعث گیر افتادگی عصب می‌شوند) به پزشک کمک می‌کنند.
تشخیص افتراقی
آسیب ناشی از فشردگی، انقباض یا کشیدگی عصب ممکن است همیشه به عنوان گیر افتادگی عصب تشخیص داده نشود. عارضه‌های دیگری که ممکن است با گیر افتادگی عصب اشتباه گرفته شوند شامل موارد زیر می‌باشند:
- اسپاسم عضلانی
- نوروپاتی محیطی
- آسیب‌دیدگی عصب یا عضله
- بیماری ام اس
معاینه بدنی و انجام آزمایش‌های تشخیصی در تشخیص بین گیر افتادگی عصب و عارضه‌های دیگر و در طرح‌ریزی برنامه درمانی به پزشک کمک می‌کنند.
درمان گیر افتادگی عصب
درمان گیر افتادگی عصب با کاهش تاثیرات و علائم و جلوگیری از تشدید عارضه انجام می‌شـود. روش‌های مختـلفی جهـت درمـان گیر افتادگی عصب وجود دارند و جهت دستیابی به بهترین نتیجه درمانی ممکن است به استفاده از چند روش نیاز باشد.
روش‌های مختلف درمان گیر افتادگی عصب عبارتند از:
تغییر در نحوه زندگی
خودداری از انجام حرکاتی که سبب تشدید گیر افتادگی عصب می‌شوند معمولاً از جانب پزشک توصیه می‌شود. برای مثال، جهت تسکین درد ناشی از سندرم تونل کارپال، استراحت دادن به دست می‌تواند به منظور رفع علائم عارضه مؤثر باشد.
در صورتی که اضافه وزن باعث گیر افتادگی عصب شده باشد، کاهش وزن می‌تواند به بهبود علائم کمک کند. (گیر افتادگی عصب ناشی از بارداری معمولاً پس از زایمان بهبود پیدا می‌کند).
مصرف دارو
معمولاً از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ادویل (ایبوپروفن) جهت کنترل درد و التهاب استفاده می‌شود. جهت کاهش التهاب اطراف محل گیر افتادگی عصب، ممکن است استروئید به صورت خوراکی و یا به شکل تزریقی مورد استفاده قرار گیرد.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی جهت درمان گیر افتادگی عصب شامل موارد زیر می‌باشد:
- حرکات کششی و ورزش – حرکات کششی و فعالیت جسمانی سبب بهبود انعطاف‌پذیری و قدرت عضلانی می‌شوند. هر چه عضلات دارای انعطاف‌پذیری و قدرت بیشتری باشند، بهتر می‌توانند از ستون فقرات محافظت کرده و در نتیجه فشار وارد بر اعصاب در گردن کاهش پیدا می‌کند.
- بهبود قابلیت حرکتی بافت نرم– در روش بهبود قابلیت حرکتی بافت نرم توسط درمان دستی، متخصص فیزیوتراپی از حرکات دست جهت بهبود حرکتی بافت‌ها و مفاصل استفاده می‌کند. این روش می‌تواند سبب کاهش تنش در عضلات گردن شود و همچنین به بهبود جریان خون در گردن کمک می‌کند.
- بهبود قابلیت حرکتی مفاصل– این روش نیز نوع دیگری از درمان دستی است که سبب بهبود عملکرد حرکتی مفصل‌ها می‌شود. یکی از روش‌های بهبود قابلیت حرکتی مفاصل جهت رفع گیر افتادگی عصب، تراکشن گردن می‌باشد. در این روش، متخصص فیزیوتراپی با وارد آوردن کشش ملایم بر مهره‌ها، به کاهش فشار در ستون فقرات و ایجاد فضا جهت بهبود جریان خون کمک می‌کند.
- آموزش رعایت وضعیت صحیح بدنی– وضعیت نامناسب بدنی می‌تواند سبب تشدید درد در گردن شود. جهت جلوگیری از بروز درد در گردن، متخصص فیزیوتراپی نحوه رعایت وضعیت صحیح بدنی در زمان نشستن، ایستادن و خوابیدن را به بیمار آموزش می‌دهد.
- تراکشن ستون فقرات در قسمت گردن– این روش به منظور ایجاد فضای بیشتر در محل خروج اعصاب از طناب نخاعی استفاده می‌شود.
روش‌های درمانی مانند طب سوزنی یا ماساژ در برخی از افراد جهت کنترل درد ناشی از گیر افتادگی عصب مؤثر هستند. تحریک الکتریکی عصب از راه پوست نیز ممکن است به کاهش درد کمک کند.
این روش‌ها به طور عمده برای کاهش درد استفاده می‌شوند و در کاهش میزان گیر افتادگی عصب تأثیر چندانی ندارند.
استفاده از آتل
امکان دارد از آتل جهت محدود کردن حرکت و کاهش التهاب اطراف عصب استفاده شود. این روش خصوصاً در درمان گیر افتادگی عصب اولنار مؤثر می‌باشد.
جراحی
ممکن است جهت برداشتن بافت اسکار که سبب تشدید گیر افتادگی عصب می‌شود، از جراحی استفاده شود. جراحی همچنین می‌تواند سبب بهبود عامل گیر افتادگی عصب مانند فتق دیسک، شکستگی مهره یا تومور شود.
معمولاً علائم گیر افتادگی عصب با گذشت زمان تشدید می‌شوند، ولی در برخی از مواقع در صورت رفع علت اصلی گیر افتادگی عصب (مانند التهاب یا اضافه وزن) علائم بهبود پیدا می‌کنند.
