کوکسیدنی یا درد استخوان دنبالچه، درد در قسمت پایین تر از کمر است. دنبالچه آخرین استخوان از ستون فقرات است و نام دیگر آن کوکسیکس است. درد دنبالچه ممکن است خفیف یا شدید باشد. این درد در دو حالت شدت می یابد:
– درهنگام نشستن خصوصا اگر به عقب خم شده باشید
– در هنگام بلند شدن از حالت نشسته به حالت ایستاده
درد برخی افراد به حدی است که هنگام نشستن ، یک حالت را تنها برای چند دقیقه می توانند تحمل کنند و باید تغییر حالت دهند تا دردشان تسکین یابد.
درد دنبالچه می تواند به حدی شدید و آزار دهنده باشد که شخص نتواند به کارهای روزانه خود رسیدگی کند. ممکن است خلاف این تصور را داشته باشید اما در این حالت نشستن روی سطح نرم دردناک تر از نشستن روی سطح محکم است چرا که هنگام نشستن روی سطحی نرم وزنتان بیشتر روی استخوان دنبالچه است تا این که روی استخوان محکم لگن باشد. در ادامه در مورد استخوان دنبالچه، علت درد و علائم آسیب دیدن آن و راه های درمان درد دنبالچه می خوانید.
آناتومی استخوان دنبالچه
دنبالچه آخرین قسمت از ستون فقرات است و از سه تا پنچ استخوان کوچک تشکیل شده است. این استخوان ها گاهی به یکدیگر متصل هستند و گاهی نیز جدا از هم هستند
قبلاً اعتقاد بر این بود که استخوان‌های دنبالچه به طور کامل به هم متصل شده‌اند و هیچ حرکتی ندارند. اما امروزه پزشکان می‌دانند که استخوان‌های دنبالچه به طور کامل به هم متصل نشده‌اند و با کمک مفصل و رباط‌ها، دارای دامنه‌ی محدودی از حرکت هستند. استخوان‌های دنبالچه به استخوان ساکروم (مرتبط با دیدن شکل) توسط لیگامان‌ها متصل شده‌اند و این لیگامان‌ها باعث وجود حرکت‌های محدودی بین این دو استخوان می‌شوند.
علائم و نشانه ها درد و شکستگی دنبالچه
– احساس درد شدید و حساسیت به لمس در ناحیه دنبالچه( پایین تر از کمر)
– در صورتی که ضربه به دنبالچه وارد شده باشد ممکن است محل آن کبود شده باشد
– درد در هنگام نشستن برای مدت طولانی و همینطور اعمال فشار به دنبالچه شدید تر می شود
– شخص در هنگام دفع درد دارد
– برخی از خانم ها هنگام برقراری رابطه جنسی احساس درد می کنند
علت ها و دلایل درد و شکستگی دنبالچه
بیشتر آسیب هایی که به استخوان دنبالچه وارد می شود بر اثر تصادف یا ضربه و زمین خوردن است.
– زمین خوردن با حالت نشسته و برخورد با زمین سخت با استخوان دنبالچه شایع ترین دلیل درد دنبالچه است
– اصابت ضربه شدید و مستقیم به استخوان دنبالچه ( به عنوان مثال در ورزش)
– استخوان دنبالچه ممکن است در حین زایمان آسیب ببیند یا شکسته شود.
– انجام فعالیت هایی با فشار مداوم به استخوان دنبالچه ( مانند قایقرانی و دوچرخه سواری) می تواند به استخوان دنبالچه آسیب بزند
– دلایل درد دنبالچه که کمتر شایع هستند شامل : وجود زائده استخوانی ، فشار وارد شدن به ریشه های عصبی در ناحیه دنبالچه ، وارد شدن آسیب به سایر نواحی ستون فقرات ، عفونت موضعی و تومور می شود.
چرا درد دنبالچه در بین زنان شایع تر است؟
بیشتر آسیب های دنباله در زنان اتفاق می افتد چون:
– استخوان دنبالچه در خانم ها به شکل خمیده است که آن را بیشتر مستعد آسیب می کند
– استخوان لگن خانم ها پهن تر از آقایان است و این باعث می شود هنگام نشستن فشار بیشتری روی استخوان دنبالچه باشد
– زایمان یکی از دلایل شایع درد دنبالچه است
زمان مراجعه به پزشک
در صورتی که علائم آسیب دنبالچه را دارید و یا در ناحیه دنبالچه احساس درد و ناراحتی دارید لازم است به پزشک مراجعه کنید. لازم است پزشک شما را معاینه کند تا به علت درد دنبالچه پی ببرد و مطمئن شود که دلیل درد دنبالچه عامل جدی و خطرناکی نیست. در صورتی که بعد از ضربه یا زمین خوردن دچار درد دنبالچه شده اید نیز انجام رادیوگرافی ضروری است.
تشخیص درد و شکستگی دنبالچه
دلیل درد دنبالچه عمدتا با گرفتن شرح حال از بیمار و معاینه فیزیکی مشخص می شود و در برخی موارد نیز انجام تست رادیولوژی ضروری است.
– در معاینه فیزیکی پزشک کل ستون فقرات را معاینه می کند . ممکن است او تست عصب شناسی را انجام دهد. همچنین ممکن است پزشک معاینه مقعدی را انجام دهد به این منظور او با وارد کردن انگشت خود در مقعد ناحیه دنبالچه را لمس میکند و سعی میکند تشخیص دهد که دچار دررفتگی یا شکستگی شده است یا نه و این که با فشار بر دنبالچه درد بیمار شدت می یابد یا نه .
– در موارد بسیار کمی در صورتی که منشا درد مشخص نیست، ممکن است پزشک مقداری ماده بی حسی در ناحیه دنبالچه تزریق کند تا معین شود منشا درد خود دنبالچه است یا ناحیه دیگری در ستون فقرات.
– برای تشخیص محل شکستگی یا دررفتگی نیز ممکن است نیاز به عکسبرداری رادیولوژی باشد . برخی موارد پزشک انجام عکسبرداری را هم در حالت نشسته و هم ایستاده تجویز میکند تا تشخیص شکستگی آسان تر شود.
راه ها و روش های درمان
برای درمان درد استخوان دنبالچه، اغلب از روش‌های غیرجراحی استفاده میشود. این شامل تجویز داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی برای کاهش التهاب و استفاده از بالشتک مخصوص برای نشستن (به منظور کاهش فشار روی استخوان دنبالچه) میشود. پزشک ممکن است همچنین فیزیوتراپی را توصیه کند. ماساژ و درمان دستی نیز ممکن است به منظور بازگرداندن استخوان دنبالچه به محل اصلی خود و کاهش درد، انجام شود.
در صورتی که داروهای تجویزی در تسکین درد موثر نباشد ، داروی بی حس کننده مستقیما به دنبالچه تزریق می شود. این تزریقات که تحت گاید فلورسکوپ انجام میشود در تسکین در موثر است.
انجام جراحی برای آسیب های دنبالچه و برداشتن قسمتی از دنبالچه به ندرت انجام میشود و تنها در موارد آسیب بسیار شدید و جایی که سایر درمان های غیر جراحی اثری نداشته ،کاربرد دارد. خطر و عوارض اصلی ناشی از این عمل عفونت و مشکلات بهبود زخم جراحی هستند. همچنین احتمال زیادی هست که جراحی نتیجه دلخواه را ندهد و به تسکین درد و بهبودی بیمار منجر نشود.
در ادامه برخی روش های درمانی گفته شده در بالا شرح داده شده است:
درمان خانگی و مراقبت از خود
- کیسه یخ یا پد سرد را هر بار به مدت 10 ـ 20 دقیقه روی استخوان دنبالچه بگذارید. سعی کنید این کار را هر یک تا دو ساعت یکبار به مدت سه روز یا تا زمان از بین رفتن ورم ادامه دهید. یخ درمانی را حتماً در ساعات بیداری انجام بدهید و پارچه نازکی را بین یخ و پوست بگذارید تا پوستتان نسوزد.
- در دو تا سه روز بعد از آسیب‌دیدگی می‌توانید به تناوب از یخ درمانی و گرمادرمانی استفاده کنید. برای التیام یافتن ناحیه دنبالچه سه یا چهار بار در روز، به مدت 20 دقیقه در وان آب گرم دراز بکشید.
- سعی کنید دچار یبوست نشوید، چون فشار آوردن برای اجابت مزاج درد دنبالچه را افزایش میدهد.
- هر روز میوه، سبزیجات، لوبیا و غلات سبوس‌دار میل کنید، چون این مواد سرشار از فیبر هستند و از یبوست جلوگیری میکنند.
- مایعات فراوان بنوشید، آن‌قدر که ادرار به رنگ زرد روشن دربیاید یا مانند آب بی‌رنگ شود. اگر به بیماری قلبی، کلیوی یا کبدی مبتلا هستید و باید مایعات کمتری مصرف کنید، قبل از افزایش مصرف مایعات حتماً با پزشک معالجتان مشورت کنید.
- هر روز ورزش کنید. مدت زمان ورزش کردن را هر روز اندکی افزایش دهید تا از سی دقیقه به یک ساعت برسد. سعی کنید در هفته حداقل پنج روز ورزش کنید.
- در صورت لزوم هر روز مکمل‌های فیبری مانند متاموسیل یا بن فیبر مصرف کنید. دستور مصرف مکمل را به دقت بخوانید و رعایت کنید.
- سعی کنید اجابت مزاج را هر روز در ساعت مشخصی انجام دهید. برای دفع عجله نکنید و به خودتان فشار نیاورید، کمی صبر کنید تا اجابت مزاج انجام شود.
بالش مخصوص تسکین درد دنبالچه
بالشتک دنبالچه روش فوق‌العاده‌ای برای برداشتن فشار از روی دنبالچه و بهبود جریان خون و فرآیند التیام در این ناحیه است. بالشت طبی دنبالچه ارزان است و راه‌حل سریع و موثری برای تسکین درد به شمار می‌رود.
دارو درمانی
در صورتی که درد بیمار در حد خفیف تا متوسط است، تجویز مسکن های خوراکی برای تسکین درد کفایت می کند. پزشک نوعی از مسکن ضد التهاب غیراستروئیدی را برای بیمار تجویز می کند. این داروها علاوه بر تسکین درد التهاب و ورم را کاهش می دهند. این دارو ها زمانی بیشترین اثر خود را میگذارد که به صورت مداوم و منظم مصرف شود ( نه فقط هنگام شدت گرفتن درد)
در موارد درد شدید یا مزمن دنبالچه، ممکن است نیاز به مسکن‌های قوی‌تری با نام ترامادول وجود داشته باشد. این دارو ممکن است عوارضی مانند یبوست، سردرد و سرگیجه داشته باشد. با توجه به خواص اعتیادآور برخی از این داروها، ترامادول برای مصرف کوتاه‌مدت تجویز میشود. در صورت تجویز بلندمدت، پزشک به آرامی دوز دارو را کاهش میدهد تا از بروز علائم ترک ناگهانی داروی اعتیادآور جلوگیری شود.
فیزیوتراپی
انجام زودهنگام درمان های فیزیوتراپی می تواند در درمان درد دنبالچه بسیار موثر باشد و نه تنها درد را تسکین میدهد بلکه از بروز مجدد آن جلوگیری می کند چرا که فیزیوتراپ راهکارها ، تمرینات و توصیه های درمورد عادات حرکتی به بیمار می دهد که باعث می شود در طول روز از فشار وارد شده بر استخوان دنبالچه کاسته شود . فیزیوتراپ همچنین از مدالیته های درمانی غیر فعال برای تسکین درد استفاده میکنند. روش های درمانی فیزیوتراپی عبارتند از:
– الکتروتراپی – اوالتراسوند
– انجام درمان های دستی برای جا به جایی استخوان دنبالچه
– ماساژ بافت نرم
– تمرین درمانی
– آموزش عادات حرکتی صحیح به بیمار
– اموزش ورزش هایی برای تقویت عضلات اطراف ستون فقرات
– سرما درمانی و گرما درمانی
– طب سوزنی
تزریق
در صورتی که درد دنبالچه با مسکن های خوراکی تسکین پیدا نکرد ممکن است پزشک تزریق ماده بی حسی به خود دنبالچه را تجویز کند. انواع روش های تزریق در ادامه آمده:
تزریق کورتیکواستروئید
کورتیزون ماده ای است که درد ، التهاب و ورم را کاهش می دهد. گاهی کورتیزون با بی حسی موضعی ترکیب می شود تا اثر بخشی آن بیشتر شود. این تزریق علائم ناشی از آسیب دنبالچه را خوب میکند اما این اثر چند هفته ای دوام دارد. بنابراین تزریق کورتیزون آسیب دنبالچه را برای همیشه درمان نمیکند از طرفی تکرار زیاد تزریق کورتیزون به دنبالچه و ستون فقرات آسیب میزند و تنها میتوان یک یا دو بار در سال این تزریق را انجام داد.
تزریق بلوک عصبی گاتگلیون ایمپار
گانگلیون ایمپار به دسته ای از رشته های عصبی کفته می شود که در اطراف دنبالچه قرار دارند. درد از طریق این عصب ها است که به مغز فرستاده می شود. تزریق بلوک با ماده ی بی حس کننده به طور موقتی این عصب ها را از کار می اندازد تا دیگر سیگنل های درد را منتشر نکنند. در بعضی از افراد انجام این تزریق نتایج دائمی به دنبال دارد و در دیگران بعد از چند هفته یا چند ماه عود میکند هرچند دردی که بازگشت می کند شدت کمتری از درد اولیه دارد.
بر خلاف کورتیزون ، تزریق ماده بی حسی در این رشته های عصبی بیخطر است و تکرار عمل تزریق مانعی ندارد.
تزریق در مفصل ساکروکوکسیژال
دو مفصل کوچک در انتهای ستون فقرات به نام مفاصل ساکروکوکسیژال هستند که دنبالچه را در محل خود نگه می دارند. در مواردی که پزشک تشخیص داده است که منشا درد این مفاصل است و آسیب به این مفاصل وارد شده ، ترکیبی از کورتیزون و داروی بیحسی به این مفاصل تزریق می شود.
جراحی
انجام عمل جراحی برای درمان درد دنبالچه بسیار غیر معمول است و تنها در مواردی تجویز می شود که تمامی درمان های دیگر موفقیت آمیز نبوده. برای انجام این جراحی استخوان دنبالچه یا بخشی از آن طی عملی به نام کوکسیجکتومی برداشته شود.
ورزش درمانی و حرکات کششی برای تسکین درد دنبالچه
تمرینهای کششی و حرکات اصلاحی متعددی برای درمان درد این ناحیه دور از دسترس وجود دارد.
این حرکات کششی تنش و درد ناحیه دنبالچه را کاهش میدهد و عضلات کمر را تقویت میکند. تقویت کردن عضلات نگهدارنده مفاصل ران و استخوان دنبالچه از بروز درد جلوگیری میکند.
بعد از چندین ماه انجام دادن حرکات کششی و تقویتی عضلات نگهدارنده می‌توانید انتظار داشته باشید که درد آرام شود، تنش عضلانی از بین برود و التهاب کاهش پیدا کند. برنامه روزانه تمرینهای کششی و تقویتی با هدف رفع فشار و دردی که باعث ناراحتی بیمار هنگام نشستن میشود، طراحی میشود.
حرکات کششی را باید در دامنه حرکتی‌ای انجام بدهید که باعث تشدید درد یا آسیب‌دیدگی نشود. همچنین می‌توانید برای تسکین هر چه بیشتر درد از بالشت طبی، ماساژ و اصلاح حالت اندامی استفاده کنید.
مثلث نود درجه
حرکت مثلث نود درجه یا پارشواکوناسانا پاها را تقویت میکند و در عین حال باعث کشش از پهلو میشود. این حرکت کل ستون فقرات را تقویت میکند و دنبالچه را نیز تحت کشش قرار میدهد.
مراحل زیر را برای انجام دادن این حرکت دنبال کنید:
- جلوی تشک بایستید و پاها را به هم بچسبانید.
- پای چپ را چند قدم عقب ببرید و دقت کنید که لبه بیرونی پا هم‌چنان موازی با لبه پشتی تشک باشد. پاشنه پای راست باید در راستای قوس کف پای چپ باشد.
- زانوی راست را خم کنید، مراقب باشید که بدن جلوتر از مچ پای جلویی نرود.
- همان‌طور که عمل دم را انجام می‌دهید، بازوها را بالا ببرید تا با زمین موازی شود.
- هنگام انجام دادن عمل بازدم، آرنج راست را خم کنید و بازویتان را پایین بیاورید تا روی ران قرار بگیرد.
- بازوی چپ را به سمت آسمان بکشید.
- با نگاه حرکت بازو را دنبال کنید یا اگر عضلات گردنتان خشک و گرفته است، نگاهتان را به زمین بدوزید.
- اگر می‌خواهید حرکت سخت‌تر شود، بازوی راست را در امتداد گوش بکشید. دقت کنید که عضلات بالاتنه را منقبض نکنید و بالاتنه را پایین نیاورید.
- پنج بار در این حالت نفس بکشید.
- حرکت را برای سمت دیگر تکرار کنید.
حرکت کمان
حرکت کمان یا دانورآسانا حرکت کششی ملایمی برای کمر است که تاندون‌ها و دنبالچه را تقویت میکند. حرکت کمان حرکت خمشی ایده‌آلی برای تازه‌کارها است، چون خطر آسیب دیدن مهره‌های کمری حین انجام این حرکت کم است.
مراحل زیر را برای انجام حرکت کمان دنبال کنید:
- روی شکم دراز بکشید، بازوهایتان را کنار بدن دراز کنید و پیشانی را روی تشک بگذارید.
- زانوهایتان را خم کنید و بازوهایتان را پشت بدن ببرید و آن‌قدر بکشید تا بتوانید از مچ پاها بگیرید. اگر دستتان به مچ پا نرسید، نگران نشوید؛ فقط سعی خودتان را بکنید.
- هنگام انجام دادن عمل دم، همان‌طور که از مچ پاها گرفته‌اید، بالاتنه را بالا ببرید. سعی کنید کف پاها رو به آسمان قرار بگیرد.
- برای این که حرکت دشوارتر شود، با انجام دادن حرکت الاکلنگی سعی کنید تا پاها و قفسه سینه را بالاتر ببرید.
- قبل از این که بدن را پایین بیاورید، پنج بار نفس بکشید.
- این حرکت کششی را دو یا سه بار تکرار کنید.
حرکت پرنده آفتابی
حرکت پرنده آفتابی (chakravasana) علی‌رغم آسان بودن روش فوق‌العاده‌ای برای تقویت عضلات پایین کمر است و در عین حال استخوان دنبالچه را تحت کشش قرار میدهد.
مراحل زیر را برای انجام این حرکت دنبال کنید:
- چهار دست و پا روی زمین قرار بگیرید. مچ دست‌ها باید زیر شانه‌ها و زانوها زیر مفاصل ران قرار بگیرد. می‌توانید پتویی را زیر زانوهایتان بیاندازید.
- هنگام انجام عمل دم، پای راست را بالا ببرید و پشت بدن دراز کنید. دقت کنید که مفصل ران در امتداد پا باقی بماند.
- هنگام انجام عمل بازدم، کمر را گرد کنید و زانو را به سمت پیشانی خم کنید.
- هنگام انجام عمل دم، به حالت اولیه برگردید.
- مراحل فوق را 5 بار تکرار کنید.
- سپس حرکت را برای سمت دیگر هم 5 بار انجام بدهید.
حرکت کبوتر خوابیده
حرکت کبوتر خوابیده تنش ناحیه لگن و مفاصل ران را از بین می‌برد و هم‌زمان تنش پایین کمر را رفع میکند و ماساژ ملایمی را نیز به ستون فقرات میدهد.
برای انجام حرکت کبوتر خوابیده به شکل زیر عمل کنید:
- به پشت دراز بکشید.
- زانوها را خم کنید و کف پاها را روی زمین نگه دارید.
- پای چپ را روی زانوی راست بیاندازید و دقت کنید که زانو حتماً به کنار پا بچسبد.
- همان طور که پای چپ در حالت خمیده است، بازوی چپ را در کنار پا دراز کنید و عضلات همسترینگ پای راست را از پشت بگیرید.
- پاهایتان را بغل کنید و به سمت قفسه سینه بکشید و هم‌زمان زانوی چپ را باز کنید. هر زمان احساس ناراحتی کردید، حرکت را متوقف کنید.
- به اندازه 5 بار نفس کشیدن در این موقعیت بمانید.
- سپس جای پای چپ و راست را عوض کنید.
