تنگی کانال نخاعی اختلالی است که از تنگی کانال نخاعی گردن و کمر ناشی می‌شود. این عارضه در اثر فرسایش هر دو مفصل فاست و دیسک‌های بین مهره‌ای رخ می‌دهد. خارها یا زائده‌های استخوانی (استئوفیت) در این عارضه در کانال نخاعی ایجاد می‌شوند. مفصل‌های فاست نیز در اثر ابتلا به بیماری مفصلی آرتریت بزرگ می‌شوند و فضای در دسترس ریشه‌های عصبی را باریک‌تر می‌شود؛ این عارضه را آرتروپاتی (بیماری مفصل) فاست می‌نامند که در مواقعی نیاز به جراحی تنگی کانال کمری است.
با گذر زمان و بالا رفتن سن، رباط‌های ستون فقرات، به ویژه رباط زرد (فلاوم)، ضخیم‌تر و سفت‌تر می‌شوند، و انعطاف‌پذیری آنها کاهش می‌یابد. این تغییرات منجر به تنگی کانال نخاعی می‌شود. در نتیجه این فرایندها، کانال نخاعی تنگ می‌شود و فشار به ریشه‌های عصبی و نخاع وارد می‌شود، که منجر به علائم تنگی کانال نخاع می‌شود.
این عارضه گاهی در کانال نخاعی مرکزی یعنی در محل قرارگیری نخاع یا کودا اکوینا (دم اسب)، گاهی در محل خارج شدن ریشه‌های عصبی از کانال مرکزی (تنگی زاویه جانبی) یا در منفذهای (فورامن‌های) جانبی (تنگی فورامن) یعنی در محل خارج شدن ریشه‌های عصبی از بدن رخ می‌دهد.
قدری انحراف کانال نخاعی پی‌آمد طبیعی و ناگزیر گذر سن است، اما شدت علائم به اندازه کانال نخاعی و میزان فشار روی اعصاب بستگی دارد. میزان انحراف در هر فرد متفاوت با دیگری است و لزوماً همه دچار درد یا ضعف نمی‌شوند.
علت ها و دلایل
تنگی کانال نخاعی نتیجه فرایندهای گوناگونی است که میزان فضایی را که در کانال نخاعی در دسترس عصب‌ها قرار می‌گیرد کاهش می‌دهد. متداول‌ترین علت فرسایش و تحلیل رفتن در افزایش سن ریشه دارد، البته تنگی کانال نخاعی گاهی مادرزادی است و کانال نخاعی بیمار از بدو تولد کوچکتر از حالت طبیعی است (تنگی کانال نخاع مادرزادی) یا این که در مواردی نادر از عارضه‌های متابولیک یا تومور نشأت می‌گیرد.همچنین بیرون زدگی دیسک کمر، تروما و… نیز از دیگر علت های احتمالی بروز تنگی کانال نخاع می باشند.
عامل‌های خطر تنگی کانال نخاعی
خطر ابتلا به تنگی کانال نخاع در شرایط زیر افزایش می‌یابد:
- سن بالای 50 سال
- سابقه آسیب‌دیدگی ستون فقرات
- ابتلا به آرتریت ستون فقرات که می‌تواند به مفصل‌ها آسیب بزند.
- ابتلا به بیماری استخوانی که مهره‌ها را نرم می‌کند یا باعث تشکیل رسوب کلسیمی می‌شود. از جمله این بیماری‌های می‌توان به بیماری پاژه یا اسپوندیلیت آنکیلوزان اشاره کرد.
- اسپوندیلولیز مادرزادی
- تنگ بودن غیرعادی کانال نخاعی: این ناهنجاری ممکن است ارثی باشد یا در اثر اسکولیوز یا انحنای بیش از اندازه ستون فقرات ایجاد شود.
- ابتلا به اختلالی ارثی (ژنتیک) که بازوها، پاها و مهره‌های ستون فقرات در اثر ابتلا به آن به اندازه کافی رشد نمی‌کند. این اختلال اصطلاحاً کوتولگی آکندروپلازی گفته می‌شود.
- انجام دادن جراحی کمر که باعث تشکیل بافت هم‌بند جای زخم می‌شود و اسکار ایجاد شده عصب‌های نخاعی را تحت فشار قرار می‌دهد. تنگی کانال نخاعی پیشرونده ممکن است حتی بعد از جراحی کمر موفقیت‌آمیز نیز بروز یابد.
علائم و نشانه ها
این که چرا تنگی کانال نخاعی با درد و ضعف همراه است موضوع بحث بسیاری از پزشکان و مقاله‌های پژوهشی است. درد باسن یا پا که یکی از علائم رایج تنگی کانال نخاع کمر است معمولاً با فشردگی ساختارهای مویرگی انتقال دهنده جریان خون به ریشه‌های عصبی همراه است. به علاوه علائم تنگی کانال نخاعی گاهی نتیجه مستقیم تحت فشار قرار گرفتن فیزیکی ریشه‌های عصبی است. هر یک از این فرایندها می‌تواند در عملکرد طبیعی ریشه‌های عصبی تداخل ایجاد کند و تأثیرگذاری و تحمل عصب‌های نخاعی را کاهش دهد.
بعضی از بیماران مبتلا به بیماری فرسایشی ستون فقرات بدون هیچ علامتی مواجه نمی‌شوند، در حالی که برخی دیگر از کمردرد ملایم شکایت دارند و بعضی حتی قادر به راه رفتن نیستند. در صورت شدید بودن علائم، بیمار با درد در ناحیه باسن، ران یا پا مواجه می‌شود که هنگام ایستادن و راه رفتن شروع می‌شود و با استراحت آرام می‌شود. در برخی موارد، بیماران ممکن است از درد و ضعف پا شکایت کنند، حتی در صورتی که دچار کمردرد نباشند.
بی‌حسی، گزگز و ضعف پایین تنه از علائم شدیدتر این اختلال محسوب می‌شود. قرار گرفتن در موقعیت‌های خاص، مانند خم کردن کمر و رو به جلو خم شدن، علائم تنگی کانال نخاعی را به دلیل افزایش میزان فضای در دسترس اعصاب کاهش می‌دهد. برای مثال اکثر بیماران مبتلا به تنگی کانال نخاعی می‌توانند بدون درد دوچرخه سواری کنند و از سطح شیبدار یا پله‌ها بالا بروند. این بیماران غالباً می‌توانند مسافت‌های طولانی را با تکیه کردن بر چیزی مانند چرخ خرید طی کنند. بااین حال علائم همین بیماران هنگام پایین آمدن از پله‌ها یا سراشیبی یا تکیه نکردن به چیزی هنگام راه رفتن مجدداً بروز می‌یابد. وجود و شدت علائم تنگی کانال نخاعی به عامل‌های متعددی مانند عرض اصلی و اولیه کانال نخاعی، آسیب پذیری و حساسیت عصب‌های درگیر و نیازهای عملکردی خاص هر فرد و میزان تحمل درد وی بستگی دارد.
تشخیص
پزشک برای تشخیص تنگی کانال نخاعی ابتدا سابقه پزشکی بیمار را کاملاً بررسی می‌کند و معاینه جامعی را انجام می‌دهد، سپس در مورد علائم، عوامل تأثیرگذار بر تشدید یا تسکین آنها و مدت زمان بروزشان برای درمان تنگی کانال نخاعی سؤال می‌کند. برای تعیین شدت عارضه و این که آیا بیمار در نقاط خاصی از بدن دچار درد یا ضعف است یا خیر، حتماً باید معاینه بالینی انجام شود. رویارویی با ناهنجاری در میزان قدرت و حس بخش‌های معینی از بدن در معاینه عصبی شاخص‌ترین دلیل تحت فشار قرار گرفتن مزمن ریشه‌های عصبی در اثر تنگی کانال نخاعی است. به علاوه معاینه برای تشخیص افتراقی و حذف احتمال ابتلا به عارضه‌هایی چون مشکلات مرتبط با آرتروز زانو و لگن یا دیابت نیز به کار برده می‌شود.
هیچ تست آزمایشگاهی وجود ندارد که بتوان با اتکا بر آن ابتلا به تنگی کانال نخاعی را تایید یا رد کرد، اما این آزمایش‌ها در تشخیص علت‌های غیرمعمول اختلال و نقص عملکرد نخاع و ریشه‌های عصبی کاربرد دارند. در ام.آر.آی. یا سی.تی. اسکن کانال یعنی محل وجود عصب‌ها و میزان باریک شدن آن مشخص می‌شود و می‌توان از این روش‌های تصویربرداری برای از میدان حدس خارج کردن ابتلا به بیماری‌های دیگر استفاده کرد.
درمان تنگی کانال نخاعی
محدود کردن فعالیت‌ها
از انجام دادن فعالیت‌هایی که علائم را تشدید می‌کند، خودداری کنید. این فعالیت‌ها بسته به شدت و محل تنگی کانال نخاع شامل پیاده‌روی (به خصوص راه رفتن روی سرازیری) و ایستادن طولانی مدت می‌شود.
درمان دارویی
مصرف دارو در کنار دیگر درمان‌های غیرجراحی غالباً برای تسکین درد و انجام دادن فعالیت‌های روزمره کافی است. داروها را طبق دستور پزشک مصرف کنید و دستورالعمل مصرف دارو را حتماً مطالعه کنید.
داروهای زیر علائم تنگی کانال نخاع را کاهش می‌دهد:
- استامینوفن: استامینوفن درد را آرام می‌کند، اما التهاب را کاهش نمی‌دهد.
- داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs) مانند ناپروکسین و ایبوپروفن. این داروها درد و التهاب را کاهش می‌دهد.
- مسکن‌های مخدر: این داروها درد شدیدی را که داروهای دیگر اثری بر آن ندارد، تسکین می‌دهد. چون مصرف مسکن‌های مخدر عوارض جانبی متعددی را به دنبال دارد، این داروها معمولاً فقط برای یک دوره کوتاه تجویز می‌شوند.
- تزریق استروئید در فضای اپیدورال (ESIs): هدف از تزریق استروئید، کاهش التهاب در ریشه عصب و در نتیجه تسکین پا درد است.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی درمان مهمی برای تنگی کانال نخاعی است. فیزیوتراپی در تسکین درد موثر است و عضلات را تقویت می‌کند.
متخصص فیزیوتراپی حرکاتی را برای تقویت عضلات شکم به بیمار آموزش می‌دهد؛ وقتی این عضلات قوی‌تر شوند، بهتر می‌توانند ستون فقرات را نگه دارند. همچنین بیماران تمرین‌هایی را برای حفظ انعطاف‌پذیری و کاهش التهاب یاد می‌گیرند.
درمان‌های طب مکمل و جایگزین، نظیر طب سوزنی نیز برای تسکین درد ناشی از تنگی کانال نخاع به کار برده می‌شود.
ورزش درمانی
ورزش ایروبیک و تمرین‌های کششی و تقویتی عضلات شکم و پایین کمر علائم را تسکین می‌دهد و عضلات را قوی‌تر می‌کند. اگر این نرمش‌ها را 4 یا 5 بار در هفته انجام دهید، اثرگذاری آنها بیشتر خواهد شد. از مفیدترین ورزش‌های ایروبیک می‌توان به دوچرخه ثابت (با ستون فقرات خم شده رو به جلو) و راه رفتن روی تردمیل با سطح شیبدار اشاره کرد.
جراحی
در صورتی که درمان های غیرجراحی نتوانند به رفع علائم کمک کنند، پزشک ممکن است عمل جراحی را توصیه کند. بر روی ستون فقرات انواع جراحی ها انجام می شود و پزشک مغز و اعصاب بر اساس علت بروز مشکل، روش مناسب را توصیه می کند. عوارض و خطرات این جراحی ها همچنین، مانند هر عمل جراحی دیگری، به سن بیمار، وضعیت سلامت عمومی و مشکلات دیگری که ممکن است داشته باشد، بستگی دارد. پزشک قبل از تصمیم گیری برای انجام عمل، تمام عوارض را به مردم می گوید.
بیمارانی که دچار شرایط زیر هستند، می‌توانند متقاضی جراحی باشند:
- پا درد و کمردردی که فعالیت عادی را محدود کرده یا کیفیت زندگی را مختل کرده باشد.
- نقص‌های عصبی پیشرونده مانند ضعف پا، افتادگی پا یا بی‌حسی دست و پا ایجاد شده باشد.
- عملکردهای روده و یا مثانه مختل شده باشد.
- دشواری در راه رفتن یا ایستادن
- موثر نبودن درمان دارویی و طب فیزیکی
- برخوردار بودن از سلامت عمومی مناسب
پیشگیری
پیشگیری از آن دسته از ناراحتی‌های کمر و ستون فقرات که پی‌آمد افزایش سن است، همواره ممکن نیست. بااین حال با رعایت توصیه‌های زیر و حفظ سلامت کمر و ستون فقرات می‌توانید علائم تنگی کانال نخاعی را مدیریت کنید:
- مرتب ورزش کنید و نرمش‌هایی مانند نرمش‌های انعطاف‌پذیری را انجام بدهید.
- وزنتان را در حد سالم نگه دارید.
- حالت اندامی مناسب داشته باشید.
- سیگار نکشید. دخانیات خطر ابتلا به ناراحتی‌های دیسک و ستون فقرات را افزایش می‌دهد. دخانیات تراکم استخوان را کاهش می‌دهد و خطر شکستگی و تحلیل استخوان را بالاتر می‌برد. به علاوه سیگار کشیدن جوش خوردن استخوان را بعد از فیوژن ستون فقرات سخت‌تر می‌کند.
