عصب سیاتیک چیست و کجاست، فشار بر روی آن چه درد و نشانه هایی ایجاد می کند .عصب سیاتیک طولانی‌ترین عصب تکی بدن انسان است که از یک سمت مهره‌های کمر شروع می‌شود، از باسن در پشت ران عبور می‌کند و تا پایین پا کشیده می‌شود. این عصب نقشی حیاتی را در اتصال دادن نخاع به پا و عضله‌های پایین پا و کف پا به عهده دارد.اگر دچار چنین دردی شدید باید به درمان درد سیاتیک خود بپردازید.
هر گونه درد و یا علائم عصبی موجود در امتداد عصب سیاتیک را عارضه سیاتیک می‌گویند که باید به درمان سیاتیک بپردازیم.
آناتومی عصب سیاتیک
عصب سیاتیک بلندترین و بزرگترین عصب تکی بدن انسان است که تقریباً در بزرگترین نقطه به اندازه انگشت شست است.
این عصب از مهره‌های کمری در محل خروج ریشه‌های عصبی از نخاع، از میان فاصله‌های بین استخوان‌های پشت ستون فقرات، شروع می‌شود و از پشت ران تا پایین پا و پنجه امتداد می‌یابد.
هر گونه مشکل در مهره‌های کمری می‌تواند یکی از عصب‌های منتهی شونده به عصب سیاتیک را تحت الشعاع قرار دهد و در نتیجه درد در امتداد آن بخش از عصب منتشر شود.
عصب سیاتیک وظیفه انتقال حس و قدرت به پا را داراست و عملکرد واکنش نشان دادن آن را ممکن می‌سازد. عصب سیاتیک ارتباط بین نخاع فشرده و بخش خارجی ران، عضلات همسترینگ پشت ران، عضلات پایین پا و کف پا را فراهم می‌کند. بنابراین، آسیب دیدن عصب سیاتیک می‌تواند منجر به ضعف عضلانی، بی‌حسی، حس گزگز در پا، مچ پا، کف پا و انگشتان پا شود.
ترکیبی از عصب‌ها
عصب سیاتیک در واقع از 5 عصب تشکیل می‌شود. این عصب در سمت راست و چپ مهره‌های کمری با ترکیبی از عصب‌های چهارم و پنجم و سه عصب نخستین مهره‌های خاجی تشکیل می‌شود.
هر یک از عصب‌ها از ستون فقرات از میان دو جسم مهره‌ای خارج می‌شود، عصب را بر اساس مهره بالایی آن نامگذاری می‌کنند.
- عصبی را که از بین مهره‌های چهارم و پنجم (L4 و L5) خارج می‌شود، ریشه عصبی L4 می‌نامند و عصبی را که از بین مهره‌های L5 و نخستین مهره خاجی خارج می‌شود، L5 می‌نامند.
- عصب‌هایی را که از سوراخ خاجی بیرون می‌آیند، عصب‌های S1، S2 و S3 می‌نامند.
پنج عصب نام برده شده در سطح جلویی عضله پریفورمیس (در پشت) به یکدیگر می‌پیوندند و عصب بزرگی به نام سیاتیک را شکل می‌دهند. سپس این عصب بزرگ از پشت هر پا عبور می‌کند و شاخه‌های آن عملکردهای حسی و حرکتی ناحیه‌های مشخصی از پا و کف پا را ممکن می‌سازد.
عصب سیاتیک در بخش پایین ران: بالای پشت زانو به دو عصب تیبیال (درشت‌نی‌ئی) و پرونئال (نازک نی‌ئی) تقسیم می‌شود که بخش‌های پایین پا را دارای پی می‌کنند.
- عصب‌های پرونئال: این عصب‌ها از امتداد کناری بخش خارجی زانو می‌گذرند و رو به پایین تا بالای کف پا امتداد دارند.
- عصب‌های تیبیال: عصب‌های تیبیال رو به پایین تا کف پا امتداد دارند و پاشنه و کف پا را دارای پی می‌کنند.
علائم به دلیل متفاوت بودن گذرگاه‌های عصبی، بسته به این که کدام یک از عصب‌ها آسیب دیده است در بخش‌های گوناگون پا یا کف پا بروز می‌یابند.
انواع درد عصب سیاتیک
علائم سیاتیک، از جمله درد عصبی، بی‌حسی، گزگز و ضعف، بسیار متنوع هستند و گاهی در ابتدا در منطقه باسن، گاهی در پشت ران تا ساق پا و گاهی حتی در نواحی پنجه پا بروز می‌کنند.
گونه‌های مختلف درد در امتداد عصب سیاتیک
علائم خاص سیاتیک و درد سیاتیک کمر را معمولاً می‌توان تا محل شروع شدن عصب کمری آسیب دیده تحریک شده ردیابی کرد. علائم معمول عبارت‌اند از:
- درد سیاتیک نشأت گرفته از ریشه عصبی L4: علائم سیاتیک نشأت گرفته از این سطح، سطح L3-L4، در مهره‌های کمری عبارت‌اند از: درد و یا بی‌حسی بخش میانی پایین پا و کف پا، همچنین ضعف باعث می‌شود بیمار نتواند پا را رو به بالا بیاورد و روی پاشنه راه برود. به علاوه واکنش‌های پرش زانو نیز کاهش می‌یابد.
- درد سیاتیک نشأت گرفته از ریشه عصبی L5: اگر بخش L4-L5 آسیب دیده باشد، ضعف تا انگشت شست پا را درگیر می‌کند و بیمار با مشکل افتادگی پا مواجه می‌شود.
علائم سیاتیک نشأت گرفته از این سطح کمر عبارت‌اند از: درد سیاتیک کمر و یا بی‌حسی بالای پا، به ویژه در شبکه درهم تنیده بین انگشت شست و انگشت دوم پا. - درد سیاتیک نشأت گرفته از ریشه عصبی S1: علائم سیاتیک نشأت گرفته از سطح L5-S1، یعنی از پایین ستون فقرات، شامل درد و یا بی‌حسی کنار یا خارج پا می‌شود، همچنین بیمار به دلیل ضعف پا نمیتواند پاشنه را از روی زمین بلند کند و روی نوک پنجه راه برود. به علاوه واکنش‌های پرش مچ پا نیز کاهش می‌یابد.
اگرچه علائم تشریح شده در بالا متداول هستند، اما علائم به عامل‌هایی مانند تفاوت‌های کالبدشناختی منحصر به فرد و شدت و ویژگی آسیب شناسی هر مورد بستگی دارد.
چگونگی آسیب دیدن عصب سیاتیک
مشکل سیاتیک از فشردگی عصب نخاعی در کمر ناشی می‌شود که در اصطلاح پزشکی رادیکولوپاتی کمری یا درد رادیکولار (درد تیر کشنده ریشه عصب) نامیده می‌شود که بیانگر نشأت گرفتن علائم از تیر کشیدن ریشه‌های عصبی ستون فقرات است.
علائم خاص هر بیمار و درمان درد سیاتیک به این که کدام یک از عصب‌های نخاعی به چه میزان فشرده شده است بستگی دارد.
بسیاری از مشکل‌های کمر توام با دردی است که در امتداد عصب سیاتیک منتشر می‌شود. درد سیاتیک غالباً در اثر تحریک ریشه عصبی مهره L5 یا S1 در بخش پایین ستون فقرات به دلیل فتق دیسک بروز می‌یابد. ریشه‌های عصبی خارج شونده از ستون فقرات و تشکیل دهنده عصب سیاتیک بسیار حساس هستند و بخش داخلی دیسک که احتمال بیرون زدن یا برجستگی آن وجود دارد، حاوی پروتئین‌هایی ملتهب است که به راحتی عصب را تحریک می‌کنند.
درد در صورت تحریک شدن عصب در پشت ران و ساق پا منتشر می‌شود و گاهی تا پایین پا را نیز درگیر می‌کند. بی‌حسی، گزگز پا و یا احساس سوزش یا تیر کشیدن نیز از علائم رایج سیاتیک هستند.
علائم رایج فشردگی عصب سیاتیک
رایج‌ترین گونه پا درد ناشی از عصب سیاتیک با علائم زیر همراه است:
- بروز درد در یک پا (نه هر دو پا)
- شروع درد از کمر یا باسن و انتشار رو به پایین آن در پشت ران و معمولاً در پایین پا
- این درد معمولاً تیز و تیر کشنده است و به ندرت ضربان‌دار یا سنیگن است. بیماران غالباً درد عصب سیاتیک را با واژه‌های سوزشی، تیز یا تیر کشنده، داغ یا مانند برق توصیف می‌کنند.
- درد معمولاً زمان بی‌حرکت نشستن یا ایستادن تشدید می‌شود و با دراز کشیدن یا راه رفتن بهبود می‌یابد.
سیاتیک به جز درد با علائم دیگری مانند فشار، بی‌حسی، گزگز کردن یا احساس تیر کشیدنی همراه است که در پایین پا منتشر می‌شود. ضعف پا نیز از علائم متداول سیاتیک است.
سیاتیک در واقع یک علامت است نه تشخیص و این اصطلاح به این معنا است که بیمار از درد ران به پایین ناشی از فشردگی عصب سیاتیک رنج می‌برد. تشخیص زمانی صورت می‌گیرد که علت فشردگی، برای مثال فتق دیسک، مشخص شود.
عارضه‌های رایج منجر شونده به سیاتیک
بسیاری از عارضه‌های کمر، به ویژه فتق دیسک کمر، درد سیاتیک را در پی دارند. بیماری فرسایشی (دژنراتیو) دیسک کمر، سر خوردن مهره یا خارهای استخوانی (استئوفیت) و آتریت ستون فقرات اختلال‌های شایع دیگری هستند که به درد سیاتیک دامن می‌زنند.
عارضه‌هایی با علائم مشابه سیاتیک
اگرچه شایع‌ترین دلیل بروز علائم سیاتیک به مشکلات کمر مربوط می‌شود، اما عارضه‌های دیگری نیز هستند که علائمی مشابه به درد عصب سیاتیک دارند.
فشار روی ریشه‌های عصب خاجی در اثر مشکل مفصل خاجی ـ خاصره ای (ساکروایلیاک)
علائم این عارضه شبیه به بی‌حسی یا درد سیاتیک است و غالباً بیشتر به عنوان درد عمیق داخل پا توصیف می‌شود تا به صورت درد و یا بی‌حسی خطی یک ناحیه مشخص، آن گونه که ویژگی سیاتیک است.
فشار روی عصب سیاتیک توسط عضله پریفورمیس
این نوع فشار روی عصب سیاتیک آن را منقبض و تحریک می‌کند و با سندرم پریفورمیس مواجه می‌شویم. علائم این سندرم مشابه درد و یا بی‌حسی سیاتیک در پا است که معمولاً بالای زانو شدیدتر است و به جای کمر بیشتر از پشت شروع می‌شود و بیمار غالباً دچار علائم یا نشانه‌های کمر نمی‌شود.
از این گذشته هر گونه تغییر در بدن، مانند حمل وزن اضافی در دوره بارداری، نیز با علائم سیاتیک همراه است.
چه زمانی درد سیاتیک یک فوریت پزشکی است
علائم سیاتیک به ندرت بیانگر صدمه دیدن جدی عصب سیاتیک است.
دو علامتی که مراجعه فوری به پزشک را ضروری می‌سازد، عبارت‌اند از:
- سندرم کودا اکوینا (سندرم دم اسب یا انتهای نخاع)
بیمار در صورت بی‌اختیاری روده یا مثانه (ناتوانی در کنترل روده یا مثانه) و یا ضعف پیشرونده یا بی‌حس شدن پاها ممکن است به عارضه‌ای جدی به نام سندرک کودا اکوینا مبتلا شده باشد. این عارضه معمولاً از فشردگی شدید کیسه عصبی در مهره‌های کمری ناشی می‌شود و بسیار جدی است و باید به سرعت برای درمان آن اقدام شود.
- آسیب دیدگی عصبی
هر گونه بی‌حسی یا ضعف پا می‌تواند نشانه آسیب دیدن عصب باشد و باید برای درمان آن به سرعت به مراکز فوریت‌های پزشکی مراجعه کرد. انجام عمل جراحی در صورت فشردگی عصب و شدید بودن علائم و درد ضرورت می‌یابد.
اگرچه در بخش قبل عوارض جدی سیاتیک را معرفی کردیم، اما خوشبختانه بیشتر مواقع علائم سیاتیک ناشی از تحریک ساده عصب هستند و در طول زمان با استفاده از روش‌های درمانی غیرجراحی مانند درمان گرما و سرما، ورزش و تمرینات ویژه، یا مصرف داروهای ضدالتهاب غیرتجویزی بهبود یافته و درمان می‌شوند.
