پا درد میتواند گز گز یا سوزش کف پا خفیفی باشد که مدام میگیرد و ول میکند یا درد تضعیف کننده ای که خوابیدن، راه رفتن یا انجام فعالیت های روزانه را مختل میسازد. این درد به اشکال مختلفی مانند ضعف رفتن ساق پا وجود دارد، در برخی از بیماران به شکل درد خفیف و ممتد، زق زق، درد شدید، یا سوزش وجود دارد و میتواند با علائم دیگری نظیر حس سوزن سوزن شدن و/یا ضعف پاها یا بی حسی پا نیز همراه باشد. درد پا ممکن است به دلیل مشکلی در ناحیه پا باشد و یا به دلیل مشکلی در قسمت تحتانی کمر یعنی جاییکه عصب سیاتیک شروع شده، و سپس در مسیر عصب (که سیاتیک نامیده میشود) قرار میگیرد. به همین دلیل، تشخیص پا درد، درد ساق پا، و/یا ضعف و بی حسی مچ، ساق یا کف پا در افراد باید از طریق معاینه قسمت تحتانی کمر انجام شود. در این مقاله به بحث علائم،علت و درمان سوزش کف پا می‌پردازیم.
علائم و نشانه ها
تمامی پا درد هایی که ناشی از مشکلات قسمت تحتانی کمر هستند به یک شکل نمود پیدا میکنند. پا دردی که ناشی از مشکلات کمر است اغلب علائم دیگری نیز دارد اعم از ضعف یا بی حسی ساق پا، یا درد قسمت پایین پا، همچنین نوع درد در هر بیمار متفاوت است.برخی از علائم معمول پا درد در زیر آورده شده است:
- سوزش: برخی از افرادی که مبتلا به پا درد هستند در قسمت تحتانی کمر و باسن احساس درد شدیدی دارند که گاه تا پایین پا نیز سرایت میکند، در حالیکه افراد دیگر از درد متناوبی شکایت دارند که از قسمت تحتانی کمر و پشت پاها آغاز شده و معمولاَ تا ساق پا ادامه دارد. کلماتی که بیماران برای توضیح این نوع سوزش به کار میبرند عبارتند از تیر کشیدن و زق زدن که معمولاَ شبیه به شوک الکتریکی است. برخلاف بسیاری ازاشکال مختلف کمر درد که اغلب درد خفیفی است، برای خیلی از بیماران درد پا بسیار دشوار و تَقریباَ غیر قابل تحمل است. این نوع درد سوزناک زمانی پیش می آید که یک ریشه عصبی در قسمت تحتانی ستون فقرات تحریک شود، که اغلب سیاتیک نامیده میشود. سوزن سوزن شدن زانو یک وضعیت بسیار آزاردهنده و مضطرب کننده است که ممکن است نگذارد که فعالیت‌های روزمره و روتینی خود را انجام دهید. گاهی گزگز زانو عاجز کننده می‌باشد طوری که شما احساس کنید که یک اتوی داغ بر روی مفصل گذاشته شده است و نیاز به درمان داغی زانو دارید.
- بی حسی یا سوزن سوزن شدن پا: افرادی که درناحیه پا احساس «خواب رفتگی» میکنند و سپس به تدریج به حالت عادی برمیگردند، میدانند که بی حسی پا به چه شکل است. عدم احساس فشار، گرما و سرما به منزله قطع عصب است. بر خلاف بی حسی های کوتاه مدت اندام خواب رفته، بی حسی ناشی از مشکل کمر میتواند تقریباَ مداوم و پیوسته باشد و زمانیکه فرد در پاها احساس خواب رفتگی کرد، امکان راه رفتن و رانندگی برای او وجود ندارد. نشانه های معمول خواب رفتگی دست و پا میتواند احساس سوزن سوزن شدن خفیف باشد یا بی حسی کامل پاها ازجمله بی حسی انگشت شست پا.
- ضعف (افتادگی مچ پا) یا سنگینی: در اینجا، مشکل اصلی در ایجاد اختلال در حرکت ناشی از ضعف و سنگینی پا است. بر اساس توضیحات بیماران، آنها احساس کشیدگی در قسمت پایینی پا و ساق پا دارند و یا نمی‌توانند به راحتی پاهایشان را در هنگام راه رفتن یا پله‌رو رفتن حرکت دهند. این مشکل ممکن است به دلیل واکنش کند یا ضعیف بودن عضلات باشد. بیمارانی که مچ پا ضعیف دارند، نمی‌توانند بر روی پاشنه‌های خود راه بروند، مچ پاهایشان را حرکت دهند و یا با الگوی معمول راه رفتن با استفاده از پنجه و پاشنه حرکت کنند.
- درد متناوب: این نوع درد معمولاَ در ناحیه باسن احساس میشود، بنابراین از نظر تکنیکی، پا درد نیست بلکه ممکن است شکلی از درد باشد که در ناحیه پاها حس میشود. همچنین میتواند دردی باشد که معمولاَ از باسن شروع شده و تا پاها ادامه دارد. این نوع درد معمولاَ «درد عصبی» است و با تیر کشیدن و ضربه زدن مغایرت دارد. معمولاَ تنها در یک طرف بدن ایجاد میشود و به آن سیاتیک یا رادیکولوپاتی کمری میگویند. این درد اغلب با کشش، راه رفتن یا دیگر حرکات ملایم تسکین می یابد.
- پا درد موضعی: اگر پا درد به طرز شدیدی در زمان ایستادن، نشستن و یا راه رفتن بدتر شود، میتواند نشان دهنده مشکلی در قسمت خاصی از آناتومی ناحیه تحتانی کمر باشد. میتوان برای تسکین درد، بدن را در وضعیت راحت تری قرارداد. برای مثال، خم شدن به جلو میتواند تنگی کانال نخاعی را تسکین دهد، در حالیکه چرخاندن (همانند چرخش در بازی گلف) می تواند مفصل فاست که به کشاله ران و درد پا مرتبط است را افزایش دهد.
هدف ما در اینجا تأکید بر بسیاری از وضعیت های ستون فقرات است که ممکن است باعث زانو درد، پا درد، درد ساق پا و سایر علائم اندام تحتانی شود. اکثر درمان گزگز زانو و پای موفق بر اساس تشخیص آناتومیکی درست در خصوص مبنای سندرم درد می باشند. متخصصین ستون فقرات به طور خاص افرادی مناسب برای نظارت بر تشخیص و درمان این شرایط هستند. وضعیت اندام تحتانی که معمولاَ منشأ پا درد و/یا درد ساق پا هستند، به اختصار در زیر بیان شده اند.
بیماری دژنراتیو دیسک کمر
دیسک های بین مهره ای ما با افزایش سن پسابش پیدا کرده (آب از دست دادن)، دژنره شده، انعطاف پذیری خود را از دست میدهند و حرکات را محدود میکنند و این میتواند باعث ایجاد درد در ناحبه دیسک شود که تا ساق پاها نیز ادامه پیدا میکند. اگرچه نشانه اولیه بیماری دژنراتیو دیسک کمر معمولاَ درد در ناحیه تحتانی کمر است، اما درد ساق پا و پا درد نیز از علائم معمول آن هستند و میتواند علت گز گز پا نیز باشد .
زمانیکه بیماری دژنراتیو دیسک کمر با درد ساق پا و/با پا درد نمود پیدا میکند به آن « درد ارجاعی» میگویند. از دیگر نمونه های رایج درد ارجاعی میتوان به درد گردن/بازو یا شانه اشاره کرد که توسط حملات قلبی ایجاد میشوند. مغز همیشه نمیتواند دقیقاَ تشخیص دهد که منشأ درد کجاست بنابراین در چند ناحیه درد مبهمی را احساس میکند. دردهای ارجاعی معمولاَ خفیف بوده و خیلی کم موضعی هستند.
پا درد ناشی از بیماری حاد دیسک کمر میتواند در صورت فشرده شدن ریشه های عصبی ایجاد شود. زمانیکه دیسک تحلیل میرود، منقبض شده و شروع به حرکت میکند و در نتیجه فضای کافی برای ریشه های عصبی باقی نمی ماند. به این فرایند تنگی فورامینال می گویند. پا درد ناشی از ریشه عصبی ملتهب و فشرده شده معمولاً به صورت زق زق و تیر کشیدگی است.
فتق دیسک کمری
فتق دیسک بر ضعیف ترین نقطه دیسک یعنی ناحیه ای که دقیقاَ در زیر ریشه عصب قراردارد، فشار وارد میکند. این میتواند به دردی منجر شود که در کل عصب سیاتیک در پاهای بیمار کشیده میشود. بسته به اینکه ریشه عصب تا چه حد تحت تأثیر قرار میگیرد، دیگر عصب ها (در مجاورت عصب سیاتیک) نیز تأثیر میبینند.
علائم فتق دیسک کمری بسته به محل وقوع فتق دیسک، متفاوت هستند. برای اکثر انواع فتق دیسک، طیف وسیعی از روش‌های غیرجراحی درمانی وجود دارد که می‌توانند درد پاها را کاهش دهند. در موارد ناتوانی یا درد شدید، میتوان از جراحی میکرو دیسکتومی (یا میکرو دیسک کمپرسیون) استفاده کرد. این روش شامل برداشتن بخشی از دیسک است که ممکن است فشاری بر روی عصب اعمال کند و باعث کاهش فشار وارده بر روی عصب میشود. در این حالت، با بهبود و التیام عصب فشرده شده، کاهشی در بی‌حسی نیز رخ میدهد.
تنگی نخاع کمری
تنگی نخاعی در ناحیه تحتانی کمر زمانی رخ میدهد که ریشه‌های عصب نخاعی توسط مفاصل بزرگ شده فاست واقع در پشت ستون فقرات فشرده و یا خفه میشوند. تنگی نخاعی معمولاَ، نه همیشه، در بزرگسالان رخ میدهد زیرا مفاصل فاست به دلیل تحلیل ستون فقرات بر اثر افزایش سن، بزرگ میشوند. میزان تنگی را میتوان با اسکن ام آر آی تعیین کرد. علائم تنگی نخاعی نظیر درد ساق پا، درد تیر کشنده، سوزن سوزن شدن، ضعف پا و/ یا بی حسی را اغلب سیاتیک گویند. پزشکان معمولاَ از کلمات رادیکولوپاتی یا رادیکولیتیس برای توصیف علائم مشابه استفاده میکنند.
پا درد ناشی از تنگی مجرا به مرور زمان ایجاد میشود (بر عکس فرایند تنگی فزاینده که با بزرگ شدن مفاصل فاست در ستون فقرات ایجاد میشود). علائم تنگی نخاعی در زمانیکه بیمار به سمت جلو خم میشود، یعنی وضعیتی که پشت ستون فقرات را باز میکند و فشار را از روی ریشه های عصبی ستون فقرات برمی دارد، بهبود می یابند.
اسپوندیبوزیس
اسپوندیبوزیس زمانی اتفاق می افتد که مهره ای در ستون فقرات به سمت جلو لغزش پیدا کند و روی مهره پایین تر بیافتد و ساختار طبیعی بخش ستون فقرات و همچنین ثبات و انعطاف پذیری آن را به خطر اندازد. بی ثباتی بوجود آمده میتواند به تنگی عصب منجر شده و باعث پا درد بشود. درد بسیاری از بیماران با انجام فیزیک درمانی و همچنین استراحت در طول حملات حاد درد، تسکین می یابد. اگرچه بی ثباتی قابل توجه و درد مداوم ممکن است با جراحی فیوژن درمان شوند.
سیاتیک نشانه مشکلات ناحیه تحتانی کمر است. تمامی علائم درد پا که توسط شرایط فوق ایجاد میشود اغلب تحت عنوان سیاتیک نامیده میشود، زیرا درد اغلب در طول عصب سیاتیک که از ریشه های عصبی خاصی در ناحیه تحتانی کمر نشأت میگیرد و از پشت پاها به سمت ساق در جریان هستند، ادامه دارد. سیاتیک میتواند به صورت درد ثابت (معمولا در باسن) یا به صورت دردی که در پا تیر میکشد، نمود پیدا کند.
ورم عصب
گاهی گزگز کف پا ناشی از ورم عصب پا می باشد که دردناک است با این حال اغلب خوش خیم است و در اصل زنانی را تحت تاثیر قرار می دهد که کفش های پاشنه بلند و تنگ می پوشند. ورم عصب شبیه عصب باریکش در پا است، اما در واقع رشد غیرطبیعی بافت دور عصب معمولا بین انگشتان سوم و چهارم پا است. بیماران سوزن سوزن شدن دست و پا اغلب احساس خود را شبیه قدم گذاشتن بر روی یک سنگ یا سنگریزه کوچک توصیف می کنند. از اصلی ترین علت سوزش کف پا و گزگز پا ورم عصب می باشد که منجر به درد یا بی حسی و مور مور شدن بین انگشتان پا می شود و بیشتر در حین راه رفتن مشخص می شود. درد پا معمولا هنگام نشستن و وقتی دیگر راه نروید، کفش های خود را درآورید و ناحیه مورد نظر را مالش دادید، از بین می رود.
نوروماي مورتون یا درد، مورمور و گزگز بین انگشتان پا، عبارتی است از یک عارضه دردناک که معمولاً مناطق بین انگشتان سوم و چهارم پنجه پا را تحت تأثیر قرار میدهد. احساس نوروماي مورتون مشابه حس وجود شن یا سنگریزه درون کفش یا تا خوردن جوراب است.
تشخیص درست درد پا
دو شرط دیگر نیز باعث درد پا یا علائمی از نوع سیاتیک میشوند که عبارتند از: سندرم پیریفورمیس و اختلال عملکرد مفصل ساکروایلیاک. در صورتی که بیمار بتواند اطلاعات مشخص تری در خصوص نوع درد و علائم آن ارائه دهد، احتمال تشخیص درست تر بیشتر است.
عبارات توصیفی و واضح که به تشخیص درست کمک خواهند کرد عبارتند از:
- مکان و مسیر درد که به سمت ساق پا در جریان است.
- وضعیت بدن در زمان درد
- نوع حس (درد خفیف و ادامه دار، سوزن سوزن شدن، تیرکشیدن، زق زق کردن، سوزش کف پا)
- دفعات تکرار (مثلاَ گاه گاه، مکرراَ، پیوسته)
- توضیح اینکه چه چیزی باعث بهتر یا بدتر شدن درد میشود.
این اطلاعات، به عنوان بخشی از پیشینه بیمار، به علاوه معاینه فیزیکی و آزمایشات تشخیصی (نظیر سی تی میلوگرافی، اسکن ام آرآی و غیره)، به متخصصین ستون فقرات این امکان را میدهد که دلایل احتمالی پا درد یا درد ساق پا که به ستون فقرات ربط دارد را شناسایی کرده و گزینه های موجود جهت درمان را ارائه دهند.
