پوکی استخوان، به معنای یک بیماری تحلیل رفتن تدریجی استخوان است که با افزایش خطر شکستگی استخوان‌ها نیز همراه است. اصطلاح استئوپروز osteoporosis (همان پوکی استخوان) در لغت به معنای استخوان متخلخل است. این بیماری اغلب در طی سالیان متمادی بدون هیچ علامت و بدون احساس و ناراحتی پیشرفت می‌کند و تا زمانی مشخص میشود که یک شکستگی ایجاد رخ دهد. پوکی استخوان غالباً باعث کوتاه‌تر شدن قد و قوز شدن بیش‌ازحد کمر میشود (ناهنجاری که قسمت فوقانی کمر به شدت گرد میشود). درمان پوکی استخوان به معنای متوقف کردن روند تحلیل استخوان و بازسازی استخوان برای جلوگیری از شکستگی میباشد.
چرا باید نگران پوکی استخوان باشیم؟
به طور متوسط، از هر دو زن یک نفر و از هر چهار مرد، یک مرد بالاتر از 50 سال، دچار شکستگی استخوان ناشی از پوکی استخوان میشود. بسیاری از موارد شکستگی‌های دردناک مفصل ران، ستون فقرات، مچ دست، بازو و پا است که اغلب در اثر زمین خوردن رخ می‌دهد. البته اگر استخوان‌ها در اثر پوکی استخوان ضعیف شده باشند، حتی انجام کارهای ساده خانه نیز می‌تواند منجر به شکستگی ستون فقرات شود.
جدی‌ترین و ناتوان‌کننده‌ترین شکستگی ناشی از پوکی استخوان، شکستگی لگن است. بیشتر بیمارانی که دچار شکستگی لگن می‌شوند و قبلاً به طور مستقل زندگی می‌کرده‌اند، بعد از این شکستگی دیگر نیاز به کمک خانواده یا مراقبت در منزل خود دارند. تمام بیمارانی که دچار شکستگی لگن می‌شوند برای چندین ماه به وسایل کمکی نیاز خواهند داشت و تقریباً نیمی از آن‌ها برای حرکت در خانه یا بیرون از خانه به عصا یا واکر به طور دائمی نیاز دارند. شکستگی لگن خیلی سنگین و مشقت بار است.
چه عواملی باعث پوکی استخوان می‌شوند؟
پزشکان اطلاعات زیادی در مورد دلایل دقیق پوکی استخوان ندارند، اما بسیاری از عوامل اصلی را که می‌تواند منجر به این بیماری شود شناسایی کرده‌اند.
پیری
همه افراد با افزایش سن دچار تحلیل رفتن استخوان‌هایشان می‌شوند. بدن پس از 35 سال سن، کمتر استخوان جدید می‌سازد تا جایگزین استخوان قدیمی از بین رفته شود. به‌طورکلی، هرچه سن شما بالاتر رود، توده استخوانی شما کمتر و خطر پوکی استخوان بیشتر میشود.
وراثت
سابقه خانوادگی در شکستگی‌های استخوانی؛ داشتن اندامی کوچک و لاغراندام؛ و داشتن پوست روشن می‌توانند خطر پوکی استخوان را افزایش دهد. وراثت همچنین ممکن است به توجیه علت ابتلا به پوکی استخوان در بعضی از افراد در ابتدای زندگی کمک کند.
تغذیه و سبک زندگی
تغذیه نامناسب، ازجمله داشتن رژیم غذایی کم کلسیم، وزن کم بدن و سبک زندگی بی‌تحرک، همچنین سیگار کشیدن و مصرف بیش‌ازحد الکل، ارتباط نزدیکی با پوکی استخوان دارند.
داروها و سایر بیماری‌ها
پوکی استخوان با مصرف برخی از داروها ازجمله آستروئیدها و سایر بیماری‌ها ازجمله برخی از مشکلات تیروئید در ارتباط است.
پوکی استخوان چگونه تشخیص داده میشود؟
تشخیص پوکی استخوان معمولاً توسط پزشک متخصص، با استفاده از بررسی سابقه پزشکی کامل از بیمار و معاینه فیزیکی او، عکس‌برداری رادیولوژی از اسکلت بدن، تست تراکم استخوان و آزمایش‌های تخصصی دیگر انجام میشود. اگر پزشک تشخیص دهد که تراکم و توده‌ی استخوانی ضعیف است، ممکن است بخواهد آزمایش‌های دیگری انجام دهد تا احتمال وجود سایر بیماری‌هایی که می‌توانند باعث تحلیل رفتن استخوان شوند، ازجمله استئومالاسی (یک بیماری متابولیک استخوان که در آن استخوان کانی سازی غیرطبیعی دارد) یا هایپراپاراتیروئیدیسم (بیش فعالی غدد پاراتیروئید) رد کند.
تست تراکم سنجی استخوان یک روش رادیولوژی بدون درد و بی‌خطر است که تراکم استخوان شما را با اوج تراکم استخوان که فردی از یک جنسیت و از نژاد شما باید در سن 20 تا 25 سالگی به آن برسد مقایسه می‌کند.
تست تراکم سنجی استخوان اغلب در زنان در زمان یائسگی انجام میشود. امروزه انواع مختلفی از تست تراکم استخوان برای تشخیص تحلیل استخوان در مناطق مختلف بدن استفاده میشود. روش ((DEXA (Dual-energy x-ray absorptiometry) یکی از دقیق‌ترین روش‌ها برای انجام این تست است، اما سایر روش‌ها نیز می‌توانند پوکی استخوان را شناسایی کنند، ازجمله SPA (اندازه‌گیری جذب یک فوتون)، توموگرافی کامپیوتری کمی (QCT)، جذب سنجی رادیوگرافی (radiographic absorptiometry) و سونوگرافی. پزشک می‌تواند تعیین کند که کدام روش برای شما مناسب‌تر است.
پوکی استخوان چگونه درمان میشود؟
از آنجا که استخوان از دست رفته را نمیتوان با چیزی جایگزین کرد، درمان پوکی استخوان با هدف جلوگیری از روند تحلیل بیشتر استخوان متمرکز انجام میگیرد. درمان این بیماری، اغلب یک کار تیمی است که شامل یک پزشک یا متخصص داخلی، یک متخصص ارتوپدی، یک متخصص زنان و یک متخصص غدد میباشد.
اگرچه ورزش و تغذیهدرمانی اغلب اجزای اصلی برنامه درمانی برای پوکی استخوان هستند، روشهای درمانی دیگری نیز وجود دارد.
داروها
برای بیمارانی که نمره‌ی t شان، 2.5 یا کمتر است یا شکستگی لگن و یا مهره کمر دارند، درمان ضروری است. برای زنانی که در دوره‌ی پس از یائسگی (یک دوره پرخطر) به سر می‌برند و دچار استئوپنی (T نمره -1.0 و -2.5) هستند نیز توصیه میشود که اقدام به درمان کنند.
- درمان خط اول، داروهای بیس فسفوناتی مانند آلندرونات (70 میلی گرم یک بار در هفته)، ریزدرونات (35 میلی گرم قرص یک بار در هفته) و سدیم ایباندرونات (یک بار دوز ماهیانه 150 میلی گرم خوراکی) است.
- عوارض جانبی: حالت تهوع، درد قفسه سینه، گرفتگی صدا، ازوفاژیت فرسایشی (التهاب، سوزش و یا تورم مخاط مری)، استئونکروز یا تحلیل رفتن استخوان فک (موردی نادر است).
- درمان جایگزینی هورمون (هورمون تراپی) برای بیماران یائسه اقدامات پیشگیرانه خوبی است. این روش، پوکی استخوان را درمان نمی‌کند اما می‌تواند از بروز آن جلوگیری کند. برای مردان، تجویز تستوسترون می‌تواند به کاهش خطر توسعه این بیمار کمک کند.
- رالوکسیفن را میتوان برای پیشگیری از این بیماری، برای زنان یائسه به‌جای استروژن استفاده کرد – این دارو 40٪ خطر شکستگی مهره‌ها را کاهش می‌دهد. این دارو به گرگرفتگی کمک نمی‌کند، یا خشکی واژن را برطرف نمی‌کند، اما همچنین خطر سرطان آندومتر که درمان جایگزینی استروژن ممکن است با خود به همراه داشته باشد، ندارد.
- تری پاراتید – به تولید بیشتر استخوان کمک می‌کند، اما بیماران باید ویتامین D و کلسیم کافی داشته باشند. این دارو تراکم استخوان را در اکثر استخوان‌ها به جز دیستال رادیوس (استخوان واقع در مچ دست) بهبود می‌بخشد. درمان با این روش، خطر استئوسارکوم (سرطان استخوان) را به همراه دارد. این دارو همچنین گران قیمت است و فقط برای بیمارانی که پوکی استخوان شدید دارند و نمی‌توانند بیس فسفونات دریافت کنند و کسانی که با وجود مصرف دارو همچنان شکستگی دارند، داده میشود.
- کلسی تونین – در درمان کوتاه مدت برای خانم‌هایی که دچار شکستگی فشاری مهره‌ای هستند، مفید واقع میشود.
فیزیوتراپی
وقتی به متخصص فیزیوتراپی مراجعه می‌کنید، وی مشکل شما را ارزیابی می‌کند و به شما مشاوره می‌دهد. متخصصین فیزیوتراپی ممکن است به شما یک برنامه درمانی فیزیکی بدهند. همه‌ی شرایطی که به فیزیوتراپیست تان میگویید، کاملاً محرمانه خواهد بود.
به عنوان بخشی از یک برنامه جامع توان‌بخشی پوکی استخوان، درمانگرانی که در این زمینه آموزش دیده‌اند، ممکن است از مداخلات فیزیوتراپی زیر استفاده کنند:
- آموزش اصلاح وضعیت و مکانیک بدن برای محافظت از ستون فقرات
- آموزش تحرک و تکنیک‌های خوابیدن و بلند شدن از تخت خواب
- ورزش‌هایی برای تقویت عضلات مسئول وضعیت قرارگیری بدن، پاها، باسن و کمر
- ورزش‌هایی برای بهبود تعادل و توانایی راه رفتن
- آموزش‌هایی برای پیشگیری از سقوط در خانه
- استفاده از کمربند طبی، در صورت لزوم
هدف از درمان بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به پوکی استخوان و جلوگیری از شکستگی‌های بعدی است. فیزیوتراپی می‌تواند به شما در تقویت استخوان‌ها و همچنین عضلات کمک کند. این امر می‌تواند از ترد و شکننده شدن استخوان جلوگیری کند، احتمال زمین خوردن را کاهش دهد و به شما در کنترل هرگونه درد کمک کند. استخوان یک بافت زنده است که می‌تواند با برخی از انواع ورزش بهبود یابد. یک فیزیوتراپیست می‌تواند با شما همکاری کند تا فعالیت‌هایی متناسب با نیازهای شما پیدا کند و استخوان‌های شما را تقویت کند.
گاهی اوقات شکستگی فشاری، هنگامی که استخوان‌های ستون فقرات فرو می‌ریزد، می‌تواند درد ایجاد کند. فیزیوتراپی می‌تواند به کنترل این درد کمک کند. پوکی استخوان در افراد مسن بیشتر دیده میشود و اغلب دلیل سقوط آن‌ها است. زمین خوردن یک مشکل شایع برای افراد سنین بالاتر از 65 سال است. اگر در معرض خطر افتادن هستید، یک فیزیوتراپیست می‌تواند به شما در بهبود تعادل کمک کند.
مگنت تراپی
مگنت تراپی نوعی داروی جایگزین است که از میدان‌های مغناطیسی برای درمان شرایط پزشکی استفاده می‌کند. آهنرباهای دائمی در نزدیکی بدن قرار می‌گیرند تا باعث ترمیم سریع استخوان‌ها، تسكین درد و ایجاد سایر اثرات درمانی شوند. این معمولاً توسط پزشکان به عنوان درمانی برای اختلالات مفصلی و مشکلات کمر توصیه میشود.
پوکی استخوان بیماری است که منجر به افزایش خطر شکستگی استخوان میشود. دلیل شکستگی استخوان، از دست رفتن حجم و توده‌ی استخوان و همچنین تغییرات پاتولوژیک در ریز معماری استخوان‌ها است. بیش از سی سال است که مطالعاتی در مورد استفاده از میدان مغناطیسی متغیر در درمان اختلالات قلبی عروقی انجام شده است. نتایج تشویق کننده‌ای، سازمان غذا و دارو (FDA) را متقاعد کرده است که درمان با استفاده از میدان مغناطیسی متناوب یا مهان مگنت تراپی را، به عنوان یک روش ایمن و مؤثر برای درمان پوکی استخوان تائید کند.
برای جلوگیری از پوکی استخوان یا جلوگیری از وخیمتر شدن آن چه کاری میتوانم انجام دهم؟
برای جلوگیری از پوکی استخوان، میتوان روند پیشرفت آن را کند کرده و از خود در برابر شکستگی محافظت کرد، باید مقدار کافی کلسیم و ویتامین D را در رژیم خود بگنجانید و به طور منظم ورزش کنید.
کلسیم
در طول سال‌های رشد، بدن شما برای ساختن استخوان‌هایی محکم و ایجاد ذخایر کلسیم، به کلسیم کافی نیاز دارد. تشکیل توده استخوانی در جوانی سرمایه خوبی برای آینده شما خواهد بود. کلسیم ناکافی در طی دوره‌ی رشد می‌تواند به ایجاد و پیشرفت پوکی استخوان در سنین بالاتر کمک کند.
در هر سن یا وضعیت سلامتی که هستید، برای سلامت استخوان‌ها به کلسیم نیاز دارید. بعد از رشد نیز کلسیم همچنان به عنوان یک ماده مغذی ضروری محسوب میشود زیرا بدن هر روز مقداری کلسیم از دست می‌دهد. اگرچه پس از یائسگی، کلسیم نمی‌تواند از تحلیل رفتن تدریجی استخوان جلوگیری کند، اما همچنان نقش اساسی در حفظ کیفیت استخوان دارد. حتی اگر خانمی وارد دوره یائسگی شده باشد، یا از قبل دچار پوکی استخوان شده است، افزایش مصرف کلسیم و ویتامین D می‌تواند خطر شکستگی استخوان‌ها را کاهش دهد.
میزان کلسیم مورد نیاز شما بسته به سن و عوامل دیگر متفاوت خواهد بود. متخصصان و کارشناسان در مورد مصرف روزانه کلسیم توصیه‌های زیر را ارائه می‌دهد:
- زن و مرد 9 تا 18 سال: 1300 میلی گرم در روز
- زنان و مردان 19 تا 50 سال: 1000 میلی گرم در روز
- زنان باردار یا شیرده تا 18 سال: 1300 میلی گرم در روز
- زنان باردار یا شیرده 19 تا 50 سال: 1000 میلی گرم در روز
- زنان و مردان بالای 50 سال: 1200 میلی گرم در روز
محصولات لبنی، ازجمله ماست و پنیر، منابع عالی کلسیم هستند. یک لیوان شیر هشت اونسی حاوی حدود 300 میلی گرم کلسیم است. سایر غذاهای غنی از کلسیم شامل ساردین با استخوان و سبزیجات برگ سبز ازجمله کلم بروکلی و سبزیجات است.
اگر رژیم غذایی شما به اندازه کافی کلسیم ندارد، مکمل‌های غذایی می‌توانند به شما کمک کنند. قبل از مصرف مکمل کلسیم با پزشک خود صحبت کنید.
ویتامین D
ویتامین D به بدن کمک می‌کند تا کلسیم را جذب کند. توصیه برای ویتامین D، مصرف 600-200 واحد (واحد بین‌المللی UI) در روز است. محصولات لبنی مکمل منبع عالی برای دریافت ویتامین D هستند (یک فنجان شیر حاوی 100 واحد ویتامین D است. یک مولتی‌ویتامین حاوی 400 واحد ویتامین D است) اگر رژیم غذایی شما حاوی مقدار کافی این ماده مغذی نباشد، می‌توانید مکمل‌های ویتامین مصرف کنید. مجدداً میگوییم که قبل از مصرف مکمل ویتامین حتماً با پزشک خود مشورت کنید. مصرف بیش‌ازحد ویتامین D می‌تواند بسیار مضر باشد.
به طور منظم ورزش کنید
استخوان‌ها نیز مانند ماهیچه‌ها، برای استحکام خود به ورزش نیاز دارند. در هر سن و سالی که باشید، ورزش می‌تواند ضمن دربرداشتن بسیاری از مزایا در سلامتی، روند تحلیل رفتن استخوان را به حداقل برساند. پزشکان معتقدند که یک برنامه ورزشی متوسط و منظم (3 تا 4 بار در هفته) برای پیشگیری و مدیریت پوکی استخوان مؤثر است. تمرینات تحمل وزن مانند پیاده‌روی، دویدن، راهپیمایی، بالا رفتن از پله‌ها، رقصیدن، تمرینات روی تردمیل و تمرین با وزنه، بهترین گزینه‌ها برای ورزش هستند. سقوط و افتادن، 50٪ از موارد شکستگی را تشکیل می‌دهد؛ بنابراین، حتی اگر تراکم استخوان کمی داشته باشید، در صورت جلوگیری از سقوط می‌توانید از شکستگی استخوان‌ها جلوگیری کنید. بهتر به سراغ برنامه‌هایی بروید که بر تمرین حفظ تعادل، به ویژه تای چی تأکید دارند. قبل از شروع هر برنامه ورزشی با پزشک خود مشورت کنید.
