قوز کمر و پشت (کیفوز) عبارت است از انحنای بیش از اندازه و غیرطبیعی قوس ستون فقرات در مناطق سینه‌ای و خاجی. (خمیدگی رو به داخل مناطق گردنی و کمری ستون فقرات لوردوزیس نامیده می‌شوند). قوز پشت و کمر می‌تواند ناشی از برخی بیماری‌های تخریبی مانند التهاب مفاصل؛ مشکلات رشدی، و بیش از همه بیماری شوئرمان؛ پوکی استخوان به همراه شکستگی‌های فشاری مهره‌ها؛ و مولتیپل تروما یا میلوما باشد. یک ستون مهره سینه‌ای طبیعی از مهره اول تا دوازدهم کشیده شده و می‌بایست دارای یک قوز جزئی با زاویه20 تا 45 درجه باشد. وقتی خمیدگی قسمت بالایی ستون فقرات از 45 درجه بیشتر شود به آن قوز کمر یا «هایپرکیفوز» گفته می‌شود. قوز کمر شوئرمان که شناخته شده‌ترین نوع هایپرکیفوز است، ناشی از جوش خوردن مهره‌ها در طول دوران بلوغ می‌باشد. در حال حاضر دلیل بروز قوز کمر شوئرمان مشخص نیست، اما این عارضه، ظاهراً ناشی از چند عامل بوده و بیشتر در مردان دیده می‌شود تا زنان.
قوز پشت که یک بدشکلی است باعث خمیدگی غیرطبیعی ستون فقرات و افتادگی شانه می‌شود، که به واسطه آن، در بخش‌هایی از ستون مهره‌ها خمیدگی متناسب و طبیعی از دست می‌رود. این وضعیت باعث خمیده شدن پشت می‌شود.
اکثر موارد قوز کمر به شکل خفیف هستند و نیاز به کنترل و مراقبت منظم دارند. اما در موارد شدید، قوز کمر می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند. شدید بودن قوز کمر می‌تواند باعث درد و ناراحتی شدید، مشکلات تنفسی و گوارشی، ناهنجاری‌های قلبی عروقی، اختلالات عصبی و در موارد بسیار شدید‌تر، کاهش چشمگیر در طول عمر فرد شود. درمان‌های محافظه‌کارانه به طور عمومی برای قوز کمر بالایی به خوبی جواب نمی‌دهند، بنابراین در تقریباً تمام موارد، نیاز به جراحی فیوژن ستون فقرات وجود دارد. این جراحی می‌تواند به بازیابی درجه انحنای طبیعی بدن با موفقیت کمک کند. روش بهترین برای اندازه‌گیری قوز کمر، روش زاویه کاب است.
اسپوندیلیت آنکیلوزان نوعی آرتروز بوده که در ابتدا بر ستون فقرات اثر می‌گذارد و می‌تواند مفاصل دیگر را نیز در بر گیرد. این بیماری باعث تورم مفاصل ستون فقرات (مهره‌ها) و روماتیسم ستون فقرات می‌شود و می‌تواند درد شدید و مزمنی ایجاد کند. در این حالت باید برای درمان رماتیسم ستون فقرات سریعا اقدام گردد. در موارد حادتر (البته نه در همه موارد) این تورم باعث شکل‌گیری استخوان جدیدی در ستون فقرات می‌شود و موجب می‌شود که ستون فقرات ثابت و بدون حرکت شده و در برخی موارد رو به جلو خمیده شود. این خمیدگی رو به جلو کیفوز یا قوز نامیده می‌شود.
طبقه‌بندی
قوز کمر چندین نوع دارد (کدهای ICD-10 هم ذکر شده‌اند):
قوز کمر وضعیتی (M40.0) : شایع‌ترین نوع قوز کمر است، که معمولاً دلیل آن را قرار گرفتن در وضعیت خمیده می‌دانند؛ این عارضه می‌تواند هم در سالخوردگان و هم در جوانان رخ دهد. در جوانان، این عارضه «سر به جلو » نامیده می‌شود و با اصلاح ناهماهنگی و عدم تعادل بین عضلات رفع می‌شود. اما در سالخوردگان، می‌تواند از نوع هایپرکیفور باشد. حدوداً یک سوم موارد شدید هایپرکیفوز در سالخوردگان با شکستگی‌های مهره‌ها همراه هستند. در موارد دیگر، معمولاً بدن اشخاص سالخورده یکپارچگی عضلانی-اسکلتی خود را از دست داده و هایپرکیفوز می‌تواند تنها به دلیل بالا رفتن سن رخ دهد.
قوز کمر شوئرمان (M42.0): از نظر زیبایی، نسبت به مورد قبلی، بسیار بدتر بوده می‌تواند باعث بروز دردهایی با شدت‌های مختلف شده و همچنین می‌تواند نواحی مختلف ستون فقرات (و بیش از همه قسمت میانی ستون فقرات سینه‌ای) را درگیر کند. قوز کمر شوئرمان، به عنوان یکی از اشکال استئوکندروز ستون فقرات نوجوانان شناخته می‌شود، و معمولاً به آن بیماری شوئرمان گفته می‌شود. این عارضه بیشتر در نوجوانان دیده شده و باعث بدشکلی بسیار شدیدتری نسبت به قوز کمر وضعیتی می‌شود. بیماری که از قوز کمر شوئرمان رنج می‌برد، نمی‌تواند آگاهانه وضعیت بدنی‌اش را اصلاح کند. برآمده‌ترین نقطه منحنی، که در بخشی از مهره‌های سینه‌ای قرار دارد، کاملاً سفت و انعطاف‌ناپذیر است. بیماران در این نقطه احساس درد می‌کنند، و فعالیت بدنی و ایستادن یا نشستن طولانی مدت هم دردشان را تشدید می‌کند.
این وضعیت می‌تواند تأثیر تعیین کننده‌ای بر زندگی این بیماران بگذارد، زیرا شرایط فیزیکی‌شان سطح فعالیتشان را محدود می‌کند؛ کودکان مبتلا به این عارضه، بسته به میزان بدشکلی‌شان، در بین همسالان خود احساس ناراحتی یا انزوا می‌کنند. در قوز کمر وضعیتی، مهره‌ها و دیسک‌ها طبیعی هستند، درحالی‌که در قوز کمر شوئرمان، آن‌ها نامنظم بوده و اغلب دچار فتق می‌شوند و همچنین دست کم در سه سطح مجاور، گوه‌ای شکل می‌شوند. خستگی یکی از علائم بسیار شایع این عارضه است،که به احتمال زیاد ناشی از کار شدیدی است که عضلات برای صحیح نشستن و یا ایستادن انجام می‌دهند. ظاهراً این عارضه موروثی است. اکثر بیمارانی که برای اصلاح قوز کمرشان تحت جراحی قرار می‌گیرند به بیماری شوئرمان دچار هستند.
قوز کمر مادرزادی (Q76.4): باعث می‌شود که ستون فقرات نوزاد در رحم به درستی رشد نکند. ممکن است مهره‌ها بدشکل شده یا به یکدیگر جوش بخورند؛ همچنین قوز کمر همراه با رشد کودک پیشرفت می‌کند. ممکن است در همان مراحل اولیه به انجام جراحی نیاز باشد تا بتوان قوس طبیعی ستون فقرات را حفظ کرد، البته می‌بایست بعد از عمل هم بیمار به طور منظم ویزیت شود تا هرگونه تغییر احتمالی مورد پایش و نظارت قرار بگیرد. با این حال، به دلیل خطرات احتمالی جراحی برای کودک، تصمیم‌گیری در این مورد بسیار سخت خواهد بود. همچنین، قوز کمر مادرزادی می‌تواند به طور ناگهانی در دوره نوجوانی هم بروز کند، که البته این حالت بیشتر در کودکان مبتلا به فلج مغزی و سایر اختلالات عصبی شایع است.
قوز کمر تغذیه‌ای: که به دلیل کمبودهای تغذیه‌ای، خصوصاً در دوران کودکی، رخ می‌دهد، مثل کمبود ویتامین D، که باعث نرمی استخوان و در نهایت خم شدن ستون فقرات و اندام‌ها زیر بار وزن بدن کودک می‌شود.
بدشکلی گیبوس: نوعی قوز کمر ساختاری بوده و اغلب به دنبال بیماری سل رخ می‌دهد.
قوز کمر ناشی از آسیب‌دیدگی (M84.0): می‌تواند به دلیل درمان نشدن یا درمان غیرمؤثر شکستگی‌های مهره‌ها بروز کند.
علائم و نشانه ها
- مشکلات تنفسی (در موارد شدید)
- خستگی
- درد خفیف کمر
- خمیده شدن پشت
- سفتی و حساس شدن ستون فقرات
راه ها و روش های درمان
عموماً تشخیص قوز کمر از طریق مشاهده و اندازه‌گیری انجام می‌شود. وجود دلایلی مثل گوه‌ای شدن مهره‌ها یا سایر ناهنجاری‌ها را می‌توان از طریق عکسبرداری رادیولوژی تأیید کرد. وجود پوکی استخوان، که یکی از دلایل شایع بروز قوز کمر است، را نیز می‌توان از طریق اسکن تراکم استخوان تأیید کرد. اغلب می‌توان قوز کمر سینه‌ای وضعیتی را با بازآموزی وضعیت قرارگیری بدن و تمرینات تقویتی متمرکز درمان کرد. کنترل قوز کمر سینه‌ای ایدیوپاتیک ناشی از گوه‌ای شدن مهره‌ها، شکستگی‌ها یا ناهنجاری‌های مهره‌ها دشوارتر است، چون با وجود تغییرات ساختن صورت گرفته در مهره‌ها، قرار گرفتن در یک وضعیت بدنی صحیح تقریباً غیرممکن است. کودکانی که هنوز در حال رشدند، با استفاده از بریس بهبودهای طولانی مدتی حاصل می‌کند. برای کاهش ناراحتی ناشی از کشیدگی بیش از حد عضلات کمر نیز تمرینات ورزش قوز کمر تجویز می‌شود. انواع مختلفی از پوزیشن‌هایی که در آن‌ها از نیروی جاذبه کمک گرفته می‌شود یا حرکات کششی ملایم می‌توانند درد ناشی از گیر افتادن ریشه‌های عصبی را کاهش دهند. ممکن است از جراحی هم برای موارد شدید قوز کمر ایدیوپاتیک استفاده شود.
بریس میلواکی، یکی از بریس‌های بدن مخصوصی است که اغلب از آن برای درمان قوز کمر استفاده می‌شود. از بریس‌های CAD/CAM هم برای درمان انواع قوز کمر استفاده می‌شود. این بریس‌ها، در مقایسه با آنچه برای بریس‌های میلواکی گزارش شده، راحت‌تر پوشیده می‌شوند و توانایی اصلاح بهتری برای رفع قوز کمر دارند. از آنجا که الگوهای انحنای مختلفی وجود دارد (سینه‌ای، کمری-پشتی و کمری) از انواع مختلفی از بریس‌ها، با مزایا و معایب متفاوت، استفاده می‌شود.
جراحی
در موارد شدید، می‌توان از جراحی برای رفع قوز کمر استفاده کرد. برای بیمارانی که از بدشکلی پیشرونده قوز کمر به دلیل خرد شدن مهره‌ها رنج می‌برند، روش جراحی به نام کیفوپلاستی وجود دارد که قادر است روند بدشکلی را متوقف کرده و درد را کاهش دهد. کیفوپلاستی یک جراحی کم تهاجمی است که تنها نیاز به ایجاد یک شکاف کوچک در پوست دارد. هدف اصلی این روش، به حداکثر نزدیک کردن مهره‌های شکسته به ارتفاع اولیه آنهاست.
عوارض
مطابق برآوردها، احتمال بروز عوارض جدی ناشی از جراحی فیوژن ستون فقرات برای قوز کمر، 5% است، که مشابه میزان ریسک جراحی انحراف ستون فقرات است. عوارض احتمالی این عمل عبارتند از التهاب بافت‌های نرم یا فرایندهای التهابی عمقی، اشکالات تنفسی، خونریزی و آسیب عصبی. حتی بین کسانی که دچار عوارض جدی نمی‌شوند نیز 5% از بیماران می‌بایست ظرف پنج سال عمل جراحی را دوباره تکرار کنند، و هنوز هم مشخص نشده که جراحی ستون فقرات در دراز مدت چه عوارض و نتایجی خواهد داشت. با توجه به اینکه نمی‌توان با این نوع جراحی علائم و نشانه‌های بدشکلی ستون فقرات را تغییر داد، جراحی انجام شده بیشتر جنبه ترمیمی و زیبایی دارد. البته، متأسفانه، تأثیرات زیبایی این جراحی هم همیشه پایدار نیستند.
پیشگیری
همیشه نمی‌توان از قوز کمر پیشگیری کرد. البته، راه‌هایی برای درمان قوز پشت و جلوگیری از گسترش آن وجود دارد، که عبارتند از:
- پیروی از بعضی از عادات مثل حفظ یک وضعیت بدنی مناسب، رژیم غذایی مناسب و ورزش قوز پشت
- چکاپ دوره‌ای وزن بدن و مصرف کلسیم به اندازه کافی می‌تواند خطر ابتلا به پوکی استخوان و شکستگی‌های ستون فقرات که می‌توانند باعث بروز قوز کمر شوند را کاهش دهد.
قوز کمری که از زمان تولد وجود دارد قابل پیشگیری نیست، اما امکان تشخیص و درمان زود هنگام آن جهت جلوگیری از عوارض بعدی وجود دارد.
یک تمرین ورزشی ساده
یک تمرین ساده برای بهبود قوز کمر به این شرح است: شروع کنید با داشتن پشتتان راست و به حالت ایستاده ایستاده و دست‌هایتان را به سمت کمرتان ببرید. سپس به آرامی به سمت عقب خم شوید و تا جایی که بدون ناراحتی توانایی حفظ تعادل خود را دارید، قوسی در قسمت کمرتان ایجاد کنید. در این حالت سه تا پنج ثانیه بمانید و سپس حرکت را تکرار کنید.
حفظ یک وضعیت بدنی مناسب
حواستان باشد که در تمامی فعالیت‌های روزانه و یا ورزش برای قوز کمر که انجام می‌دهید کمرتان را صاف نگه‌دارید.
با ورزش برای قوز پشت، عضلات شکمی و پشتتان را تقویت کنید
از یک صندلی با یک پشتی مناسب استفاده کنید
