فتق دیسک لومبار (کمر) مشکل رایجی است و اصطلاحاتی مانند لغزش و پارگی دیسک برای توصیف این عارضه بکار برده می‌شوند. فتق دیسک کمر شایع‌ترین علت ایجاد درد کمر و پا (یعنی سیاتیک) به حساب می‌آید.
بر خلاف عضلات که تا حدودی به سرعت بهبود می‌یابند، دیسک پاره شده یا دژانرتیو با سرعت کمتری ترمیم می‌شود. خبر خوب این است که در بسیاری از بیماران، می‌توان درد و التهاب ناشی از دیسک‌های آسیب دیده را بدون نیاز به جراحی و از طریق کاهش التهاب و تقویت همه عضلات اطراف دیسک آسیب دیده برای حمایت و پشتیبانی بیشتر آن، درمان کرد.
مراحل فتق دیسک
ستون فقرات از مهره‌های زیادی که روی یکدیگر قرار گرفته‌اند تشکیل شده است. در بین این استخوان‌ها دیسک‌هایی قرار دارد که مانند کمک فنر یا ضربه گیر عمل می‌کنند. این دیسک‌های ضربه گیر شبیه دونات‌های ژله‌ای هستند که هر کدام یک مرکز ژله مانند دارند.معمولا با افزایش سن انعطاف‌پذیری دیسک‌ها کمتر شده و شکننده‌تر می‌شوند. دژانرتیو شدن دیسک نرمال که بطور طبیعی در سنین پیری رخ می دهد نیز باعث ایجاد درد می‌شود.
دیسک‌ها در همه جهات به طرف جلو،بطور مرکزی و یا معمولا به عقب و به سمت پهلو در جهت اعصاب نخاعی فتق می‌شوند. مراحل فتق دیسک عبارتند از:
- دژانراسیون دیسک: تغییرات شیمیایی مربوط به افزایش سن باعث ضعیف شدن دیسک شده ولی هیچ فتقی رخ نداده است.
- پرولاپس: شکل یا وضعیتی از تغییرات دیسک که با ایمپینجمنت یا گیرافتادگی جزئی در داخل کانال نخاعی همراه است. به این عارضه برآمدگی یا بیرون زدگی متوسط (پروتروژن) نیز گفته می‌شود.
- اکستروژن یا بیرون زدگی شدید: هسته پلپوسوس ژل مانند از دیواره تایر مانند ( آنولوس فیبروزوس) بیرون می‌آید اما در داخل دیسک باقی می‌ماند.
- جدا شدن دیسک: هسته پلپوسوس از آنولوس فیبروزوس و دیسک بیرون زده و در داخل کانال نخاعی (HNP یا فتق هسته پلپوسوس) قرار می‌گیرد.
دیسک چگونه فتق می‌شود؟
اگر غشای خارجی دیسک ترک بخورد یا پاره شود، ماده ژله‌ای داخل دیسک به بیرون نشت کرده و منجر به فتق دیسک خواهد شد. مواد دیسک ممکن است به ریشه‌های عصبی اطراف یا نخاع فشار وارد کنند. علاوه بر این، مواد هسته‌ای محرک‌های شیمیایی آزاد می‌کنند که باعث التهاب عصب و درد می شوند.
فشار یا تنش ناگهانی مانند ضربه ناشی از تصادف، منجر به فتق دیسک کمر می‌شود. فتق دیسک کمر به تدریج و طی هفته‌ها یا ماه‌ها ایجاد خواهد شد.
عوامل خطر
عواملی که خطر فتق دیسک را افزایش می‌دهند عبارتند از:
- افزایش سن. با افزایش سن دیسک‌ها به تدریج خشک شده و قدرت و حالت ارتجاعی خود را از دست می‌دهند.
- سبک زندگی. ورزش نکردن بطور منظم، نداشتن رژیم غذایی متعادل، اضافه وزن و مصرف دخانیات بطور قابل توجهی سلامت دیسک را کاهش می‌دهد.
- نشستن یا ایستادن به حالت نامناسب، بلند کردن اجسام یا خم کردن کمر بطور نادرست و مکرر باعث تحمیل فشار اضافی به ستون فقرات کمر(لومبار) می‌شود.
علائم بیرون زدگی دیسک کمر
از علائم فتق دیسک کمر می‌توان موارد زیر را نام برد:
- کمر درد متوسط یا شدید که در اثر خم شدن، سرفه، عطسه و سایر تحرکات دیگر تشدید می شود.
- اسپاسم یا گرفتگی عضلات
- سیاتیک ( درد، سوزش، گز‌گز و بی‌حسی که از باسن به داخل ران و پا کشیده می‌شود)
- ضعف پا یا از دست دادن عملکرد پا
تشخیص دیسک کمر
در این بخش برخی از ابزارهای تشخیصی که توسط پزشک برای بررسی و تشخیص عارضه‌ای که بیمار به آن مبتلا شده و تعیین بهترین طرح درمانی که برای آن عارضه بکار برده می‌شوند، ذکر شده است.
- سابقه پزشکی: تهیه یک شرح حال دقیق به پزشک در تشخیص بهتر علل احتمالی درد کمر یا گردن بیمار کمک می‌کند و در انتخاب مناسب‌ترین روش درمانی موثر است.
- معاینه فیزیکی: پزشک در طی معاینه فیزیکی سعی می‌کند منشاء درد را مشخص کند. در این معاینه از تست‌های ساده انعطاف پذیری و قدرت عضلانی نیز استفاده می‌شود.
- معمولا اولین مرحله در روش‌های تست تشخیصی، استفاده از اشعه ایکس است. اشعه ایکس استخوان‌ها و فضای بین آنها را نشان می‌دهد، اما با این وجود قابلیت محدودی دارد که قادر به نشان دادن عضلات و رباط‌ها نیست.
- MRI (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی) از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای گرفتن تصاویر بسیار دقیق از داخل بدن بیمار استفاده می‌کند. از آنجا که اشعه ایکس فقط قادر به نشان دادن استخوان‌ها است، بنابراین برای نشان دادن بافت‌های نرم مانند دیسک‌های موجود در ستون فقرات به تصاویر MRI نیاز خواهیم داشت. این نوع تصویربرداری بسیار ایمن است و معمولا بدون درد انجام می شود.
- سی تی اسکن/ میلوگرام: سی تی اسکن شبیه MRI است که اطلاعات تشخیصی راجع به ساختارهای داخلی ستون فقرات تهیه می‌کند. میلوگرام برای تشخیص برآمدگی دیسک، تومور یا تغییرات بوجود آمده در استخوان‌های اطراف نخاع یا عصب‌ها بکاربرده می‌شود. بی حسی موضعی را در کمر تزریق می‌کنند تا ناحیه خاصی بی حس شود. سپس لومبار پانکچر (بذل نخاع) انجام می‌شود. برای مشخص کردن محل ودلیل آسیب دیدگی، یک ماده رنگی به داخل کانال نخاعی تزریق می شود.
- الکترودیاگنوستیک: احتمالا از آزمایش الکتریکی اعصاب و نخاع به عنوان بخشی از آزمایش‌های تشخیصی استفاده شود. این تست‌ها الکترومیوگرافی (EMG) یا پتانسیل‌های برانگیخته سوماتوسنسوری نامیده می‌شوند که به پزشک در تشخیص اینکه چگونه اعصاب یا نخاع بیمار به این عارضه مبتلا شده‌اند کمک می کنند.
- اسکن استخوان: تصویربرداری استخوان برای تشخیص عفونت، بدخیمی، شکستگی‌ها و آرتروز در هر قسمتی از بدن انسان مورد استفاده قرار می‌گیرد. اسکن استخوان همچنین برای یافتن ضایعات، بیوپسی یا برداشتن استخوان بکار برده می‌شود.
- از دیسکوگرافی برای مشخص کردن ساختار داخلی دیسک استفاده می‌شود. این روش از طریق بی حسی موضعی و تزریق ماده رنگی به داخل دیسک تحت هدایت اشعه ایکس انجام می شود. از اشعه ایکس و سی تی اسکن برای مشاهده اجزاء سازنده دیسک و در نهایت تعیین طبیعی یا غیر طبیعی بودن ساختار دیسک استفاده می‌شود. پزشک علاوه بر اطلاعات راجع به خصصوصیات ظاهری دیسک، هر گونه درد مربوط به این تزریق را نیز یادداشت می‌کند. مزیت دیسکوگرام اینست که پزشک را قادر می سازد تا سطح دیسکی که باعث ایجاد درد می‌شود را تعیین کند. این روش به شما اطمینان می‌دهد که جراحی موفقیت آمیزتر خواهد بود و خطر انجام عمل جراحی بر روی دیسک اشتباهی را کاهش می‌دهد.
- تزریقات: تزریق داروهای مسکن باعث کاهش کمر درد شده و اطلاعات مهمی درباره مشکل بیمار در اختیار پزشک قرار می‌دهند و همچنین بریج تراپی را ممکن می‌سازند.
درمان بیرون زدگی دیسک کمر
در صورت نیاز به درمان دیسک کمر، روش های درمانی زیادی وجود دارد. درمان فتق دیسک شامل دارو، استراحت، مراقبت‌های کایروپراکتیک، طب سوزنی، فیزیوتراپی، تمرینات خانگی، آب درمانی، تزریقات استروئید و جراحی است. درمان‌های محافظه کارانه حتی برای بیمارانی که از فتق دیسک رنج می‌برند موثر است و دیگر نیازی به جراحی نخواهند داشت.
شواهد اثبات شده نشان می دهند که درد ناشی از فتق دیسک اغلب طی ۴ الی ۶ هفته و بدون عمل جراحی کاهش می‌یابد. در حقیقت، ۸۰ درصد از دیسک‌های فتق شده به خودی خود و بدون نیاز به عمل جراحی- و تقریبا ۳ ماه پس از شروع درد پاـ بهبود می‌یابند.
متاسفانه نمی‌توان پیش بینی کرد که کدام دیسک‌ها بطور طبیعی رفع می‌شوند و کدامیک درمان طبیعی ندارند. درمان‌های غیر جراحی زیادی برای کاهش علائم بیرون زدگی دیسک کمر وجود دارد که عبارتند از:
اقدامات خود-مراقبتی
اقدامات خود-مراقبتی مهمترین قسمت درمان‌های محافظه کارانه هستند. این اقدامات عبارتند از: استراحت، قرار دادن پد‌های گرم و سرد بر روی ستون فقرات، دراز کشیدن روی سطوح صاف و انجام تمرینات کششی. برخی مسکن‌های طبیعی از قبیل فلفل قرمز و واسابی، روغن نعنا یا ترکیب نعنا و اسطو خودوس عادی، نمک اپسوم، روغن شاهدانه، چای زنجبیل و زردچوبه هم مفید هستند.
تغییر روش بیماران برای انجام فعالیت‌هایشان
به این معنا که بیماران از روش‌های دیگری که باعث ایجاد درد و منجر به وخیم‌تر شدن سایر علائم نمی‌شوند استفاده کنند. به عنوان مثال اگر نشستن علائم را بدتر می کند، بیمار سعی کند که کارها را بطور ایستاده انجام دهد و یا اینکه مرتب از حالت نشسته به ایستاده (و برعکس) جابجا شود.
دارو
پزشک داروهای مسکن بدون نسخه و داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند استامینوفن، ایبوپروفن، ناپروکسن سدیم، شل کننده عضلات و استروئیدها را برای تسکین درد و کاهش التهاب تجویز می‌کند.
تزریق استروئید اپیدورال
زمانیکه شدت درد زیاد باشد، استروئیدها مستقیما به داخل ستون فقرات تزریق می‌شوند. این پروسه تحت هدایت اشعه ایکس انجام می‌شود و شامل تزریق کورتیکواستروئیدها و بی حسی موضعی به داخل فضای اپیدورال ستون فقرات است. این ترکیب، تورم و التهاب عصب‌ها را کاهش می‌دهد. نتایج این روش موقتی بوده و اگر به همراه مراقبت‌های کایروپراکتیک، فیزیوتراپی و برنامه‌های تمرینی در منزل انجام شود نتایج بهتری کسب خواهد شد.
متخصصان کایروپراکتیک
متخصصان کایروپراکتیک در کاهش علائم فتق دیسک به بیمار کمک می‌کنند، بنابراین اگر چنین مشکلی دارید بهتراست که به یکی از این متخصصان مراجعه کنید. متخصص کایروپراکتیک احتمالا از دستکاری ستون فقرات یا تنظیم ستون فقرات استفاده کند. علاوه بر این، آنها درمان اولتراسوند و تحریک الکتریکی تداخلی یا اینترفرنشیال را نیز بکار می‌برند.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپیست‌ها وضعیت صحیح حالت بدن، تکنیک‌های بلند کردن اجسام و راه رفتن و تمریناتی برای تقویت کمر، پا و عضلات شکم به بیماران آموزش می‌دهند و همچنین بیماران را به انجام فعالیت‌های کششی و افزایش انعطاف پذیری ستون فقرات تشویق می‌کنند. می‌توان از طب سوزنی نیز برای شل کردن عضلات و کاهش برخی از دردها استفاده کرد.
آب درمانی
همانطور که از نام این روش پیداست، در هیدروتراپی یا آب درمانی از آب استفاده می‌شود. آب درمانی به عنوان یک روش غیر فعال شامل نشستن در وان یا جکوزی و دوش گرفتن با آب گرم است. هیدروتراپی به تدریج باعث کاهش درد و شل شدن عضلات می‌شود.
تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست (TENS/Transcutaneous electrical nerve stimulation)
دستگاه TENS از جریان الکتریکی برای تحریک عضلات بیمار استفاده می‌کند، این کار سخت به نظر می‌رسد اما واقعا دردناک نیست. الکترودهایی که بر روی پوست بیمار چسبیده شده‌اند، جریان الکتریکی ضعیفی را به نقاط اصلی در مسیر عصب می‌فرستند. تحریک عصبی از طریق پوست (TENS)، اسپاسم عضلانی را کاهش می دهد و بطور کلی اعتقاد بر اینست که این روش باعث ترشح اندورفین‌ها که مسکن‌های طبیعی بدن هستند می‌شود.
درمان از طریق جراحی
در صورتیکه درمان غیر جراحی موثر نباشد یا علائم نقص عصبی (یعنی ضعف عضله پا، یا بی حسی) وجود داشته باشد، انجام عمل جراحی توصیه می‌شود. اهداف عمل جراحی اینست که ساختارهای عصبی را از حالت فشرده خارج کرده و در صورت لزوم ستون فقرات را ثابت کند.
- در روش دیسککتومی بخشی از دیسک که باعث فشردگی ساختارهای عصبی شده و یا کل دیسک را از بین می‌برند.
- در لامینکتومی قسمت لامینا (سقف مهره‌ها) را بر می‌دارند تا از پشت به مواد دیسک که باعث فشردگی کانال نخاعی یا عصب‌ها شده است، دسترسی پیدا کنند. روشی که در آن فقط بخشی از لامینا برداشته شود را لامینکتومی دکمپرسیو می‌نامند.
- ابزار دقیق و فیوژن برای تثبیت ستون فقرات بکار برده می‌شود و به ندرت احتمال دارد که این روش علاوه بر دیسککتومی مورد نیاز باشد. معمولا زمانی که بی ثباتی ستون فقرات وجود داشته باشد یا دیسک به شدت آسیب دیده باشد ، ابزار دقیق و فیوژن مورد نیاز است. استفاده از ابزار دقیق و فیوژن ستون فقرات معمولا برای دیسک‌هایی که برای اولین بار و در یک سطح فتق شده‌اند لازم نیست. استفاده از فیوژن در صورتی که بی ثباتی وجود داشته باشد و دیسک برای اولین بار فتق شود، دیسک به شدت پاره شود و یا اینکه بیمار دچار کمردرد شدید و طولانی مدت قبل از فتق دیسک شود، توصیه می‌شود.
ابزار دقیق (مانند میله‌ها، پیچ‌ها و ابزارهای اینتربادی) و فیوژن (پیوند استخوان) پیوند می‌‌خورد و باعث تثبیت دو یا چند مهره خواهند شد. فضای خالی ایجاد شده توسط روش دیسککتومی احتمالا بوسیله پیوند استخوان، کیج یا اسپیسر پر می‌شود. انواع مختلف پیوند استخوان، مانند استفاده از استخوان استخراج شده از لگن خود بیمار، وجود دارد.
