پا درد از نظر نوع و شدت آن، متفاوت است و به طور معمول به سبک زندگی خاص و مشکلات پزشکی مربوط به آن بستگی دارد. ممکن است پا درد، علاوه بر آسیب دیدگی پا، ناشی از مشکلاتی باشد که در ناحیه کمر، ران یا لگن وجود دارند. ممکن است این نوع از درد، بر اساس علت اصلی آن، متفاوت باشد. معمولاً برای درمان پا درد، درمان‌های غیر جراحی مانند دارو، فیزیوتراپی یا تزریق استروئید اپیدورال در نظر گرفته می‌شوند.
این مقاله درباره دلایل بالقوه پا درد، روش‌های تشخیص خاص و انواع مختلف روش‌های درمانی موجود برای آن، اطلاعاتی ارائه می‌کند.
علت درد پا
علل پا درد که مربوط به ستون فقرات هستند
ممکن است مشکلات موجود در بخش پایینی ستون فقرات، عصب نخاعی را تحت تاثیر قرار داده و باعث رسیدن درد به پاها شود (رادیکولوپاتی). دلایل عمده پا درد که منبع آنها در ستون فقرات است، عبارتند از:
- دیسک فتق یا برامدگی دیسک: برآمدگی یا نشت کردن محتوای داخلی دیسک‌های بین مهره‌ای (هسته پالپوس)
- تنگی کانال نخاعی: باریک شدن روزنه‌های کوچک استخوانی که اعصاب نخاعی از آنها خارج می‌شوند.
- دژنراسیون: تغییرات مرتبط با افزایش سن یا آرتروز در دیسک، استخوان‌های مهره یا مفاصل فاست مهره‌ای
- اسپوندیلوزیس: لغزیدن مهره‌ها به سمت جلو یا عقب روی مهره‌های پایینی
فشرده شدن نخاع در گردن و یا کائودا اکوینا در کمر نیز می‌تواند باعث پا درد شود.
عروق خونی که باعث پا درد می‌شوند
ممکن است سرخرگ‌ها یا رگ‌های پا، ملتهب یا مسدود شده و باعث پا درد شوند. علل شایع آن عبارتند از:
- بیماری شریان محیطی: کاهش گردش خون ناشی از انسداد عروق
- ترومبوز ورید عمقی: لخته شدن خون در رگ‌های عمیق پا که باعث کاهش یا تغییر جریان خون شود.
- ترومبوفلبیت سطحی: لخته شدن خون در عروق سطحی ساق پا که باعث ایجاد رگ‌های واریسی یا رگ‌های عنکبوتی در زیر سطح پوست می‌شود.
همچنین ممکن است عروق خونی پاره شده و باعث خونریزی در فضاهای بافتی پا شده و در ادامه منجر به درد و تورم حاد شوند.
دلایل پا درد مربوط به مفصل ران و لگن
ممکن است پا درد، از مفاصل و یا عضلات لگن و ران به پاها انشعاب پیدا کند. علل شایع این وضعیت عبارتند از:
- سندروم پیریفورمیس: اسپاسم عضله پیریفورمیس در لگن، باعث وارد شدن فشار به عصب سیاتیک می‌شود.
- اختلال عملکرد مفصل ساکروایلیاک: حرکت غیرطبیعی یا عدم تراز مفصل ساکروایلیاک
- آرتروز مفصل ران: آرتروز و ساییدگی و فرسایش مفصل ران
- بورسیت تروکانتریک: التهاب کیسه‌های پر از مایع (بورسی) در کنار مفصل ران
همچنین ممکن است استخوان لگن یا سایر مشکلات مربوط به مفصل ران به دلیل ضربه، استفاده بیش از حد یا فرسایش باعث پا درد شود.
پا درد به دلیل آسیب عصبی
برخی مشکلات پزشکی خاص وجود دارند که ممکن است باعث وارد شدن آسیب به اعصاب محیطی پا شوند. علل شایع این مشکلات عبارتند از:
- مشکلات متابولیک مانند دیابت نوع دو یا کم کاری تیروئید
- عفونت‌هایی مانند عفونت باکتریایی استخوان مهره و دیسک، آبسه اپیدورال (تجمع چرک و عفونت در فضای اپیدورال اطراف نخاع)، تبخال زوستر، ایدز و یا بیماری لایم
در برخی موارد نادر، مشکلات خود ایمنی، مانند سندروم گیلن باره که در آن سیستم ایمنی بدن به سیستم عصبی محیطی حمله می‌کند، نیز ممکن است باعث پا درد شود.
علت پا درد مربوط به تغذیه
ممکن است کمبود برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی نیز باعث آسیب به اعصاب محیطی (نوروپاتی محیطی) پا درد و یا ضعف شود. مواد مغذی رایجی که ممکن است کمبود آنها وجود داشته باشد عبارتند از:
- ویتامین B12
- ویتامین B6
- مس
همچنین مصرف بیش از حد الکل و فلزات سنگین مانند آرسنیک، تالیوم یا جیوه نیز ممکن است باعث آسیب عصب محیطی و درد در پاها شود.
دلایل درد و بی حسی پا
برخی مشکلات وجود دارند که ممکن است باعث درد و یا بی‌حسی پاها، یا گاهی اوقات بی‌حسی بدون درد شوند. پا درد معمولاً در موارد زیر بروز می‌کند:
- سندروم تونل تارسال: فشرده شدن عصب تیبیال به دلیل ضربه، تورم، پوشیدن کفش‌های نامناسب، مشکلات تاندون یا بزرگ شدن عروق پا
- نوروپاتی پرونئال: فشرده شدن عصب پرونئال به دلیل ضربه، وجود تومور یا سایر مشکلات سیستمیک
- گرفتگی عصب سورال: فشرده شدن عصب سورال به دلیل وجود تومور، بافت اسکار، یا پوشیدن چکمه‌های اسکی تنگ
- رادیکولوپاتی L5 و/ یا S1: فشرده شدن ریشه‌های عصبی L5 یا S1 در کمر
ضعف شدید پاها می‌تواند باعث افتادگی پا نیز شود (ناتوانی در بلند کردن پاها از زمین)
عوامل خطرناک پا درد
چند عامل خطرناک مربوط به پا درد عبارتند از:
- سن بالا
- ژنتیک
- موقعیت وضعی ضعیف بدن
- مشاغلی مانند کارهای سنگین ورزش‌ها یا خدمت نظامی
اگرچه عللی که در بالا ذکر شده عوامل خطر جامع نیستند؛ اما معمولاً یک یا چند مورد از این موارد، با درد پا همراه است.
احتمالاً برخی از دلایل درد پا ممکن است علائم و نشانه‌های یکسانی داشته باشند، که این امر باعث می‌شود تشخیص دقیق آنها دشوار شود. اما تشخیص دقیق علت اصلی درد پا بسیار مهم است، زیرا این امر به درمان موثر بیماری کمک می‌کند و احتمال وجود مشکلات جدی مانند تومورها، عفونت‌ها و آسیب‌های عصبی را نیز رد می‌کند.
به عنوان مثال، برخی از علل متداول درد پا شامل عواملی مانند آرتروز (تراکم مفاصل)، پوکی استخوان، فشار عصبی، عفونت‌های پوستی یا بافتی، پرفشاری عروقی، و ترشح پروتئین‌های التهابی (مانند آرتریت روماتوئید) می‌شود. هر یک از این علل ممکن است علائمی مشابه داشته باشند، اما بررسی دقیق تاریخچه پزشکی، انجام آزمایشات تشخیصی مانند آزمایش خون و تصویربرداری مثل ایکس‌ری، سونوگرافی، یا اسکن ام‌آرآی، می‌تواند به تشخیص دقیق این علل کمک کند.
با توجه به اهمیت تشخیص صحیح، در صورت تجربه درد پا مزمن یا شدید، بهتر است به یک پزشک مراجعه کنید. پزشک شما می‌تواند با بررسی دقیق و استفاده از ابزارها و تست‌های مناسب، علت اصلی درد پا را تشخیص داده و برنامه درمانی مناسب را برای شما تعیین کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت تجربه یکی از موارد زیر فوراً به دنبال مشاوره پزشکی تخصصی باشید:
- درد ناگهانی، بی وقفه، ناتوان کننده و شدید پا
- در هنگام راه رفتن یا پس از آن
- تورم در یک یا هر دو پا
- رنگ پریدگی یا خنکی غیر طبیعی پا
- درد ساق پا، به خصوص پس از نشستن دراز مدت؛ مانند مسافرت طولانی مدت با هواپیما یا ماشین
- کاهش وزن اخیر
- آسیب دیدگی یا زمین خوردن در مدت اخیر
- علائم عفونت مانند تب یا احساس ناراحتی، قرمزی پوست، گرمی یا تورم
- بی‌حسی یا سوزن سوزن شدن پاها
- احساس ضعف در پاها
- مشکلات عملکرد مثانه روده
- دردی که پس از گذشت چند روز یا چند هفته به خودی خود برطرف نشود.
تشخیص
تشخیص علت اصلی پادرد، برای تنظیم یک برنامه درمانی موثر ضرورت دارد. روش تشخیص معمولاً شامل گرفتن یک سابقه پزشکی کامل از بیمار، همراه با معاینه فیزیکی است. ممکن است در برخی موارد، آزمایشات تصویربرداری پزشکی یا تزریق بلوک عصبی به منظور تشخیص نیز مناسب باشد.
معاینه فیزیکی
هدف از معاینه فیزیکی و بررسی سابقه پزشکی بیمار، شناسایی الگوی درد در پاها و همچنین بررسی مشکلات پزشکی همزمان و یا قبلی است. در طول معاینه فیزیکی، ممکن است پزشک موارد زیر را بررسی کند:
- درد در بخش پایینی کمر، باسن، ران، ساق پا و پایین پا
- تورم و تغییرات پوستی در پاها
- واکنش به برخی محرک‌ها مانند فشار دادن آرام انگشتان پا یا ناحیه ساق پا
همچنین ممکن است پزشک برای بررسی رفلکس‌های مفصلی، به نواحی خاص از زانو یا مچ پا ضربه بزند. این رفلکس‌ها به ارزیابی قدرت عضلانی کمک می‌کنند.
سابقه پزشکی
بررسی سابقه پزشکی ممکن است شامل بررسی موارد زیر توسط پزشک باشد:
- نوع، ماهیت، مدت زمان و زمان شروع درد
- وجود اسپاسم یا گرفتگی عضلات در پا
- تغییر در قدرت عضلات پا
- عواملی که باعث بهتر شدن یا بدتر شدن درد می‌شوند
- وارد شدن ضربه یا آسیب به کمر، ران یا پاها
- مشکلات پزشکی کنونی یا درمان‌ها و یا جراحی‌های گذشته
در صورتی که علت مشکوک وجود داشته باشد، ممکن است از آزمایش‌های تصویربرداری پزشکی یا آزمایش بلوک عصبی به منظور تشخیص استفاده شود. آزمایش‌ها معمولاً به پزشک کمک می‌کنند تا علت مشکوک درد‌پا را تایید کرده و همچنین مشکلات جدی مانند تومور یا عفونت را شناسایی کند. آزمایشات تصویربرداری پزشکی یا تزریق‌های تشخیصی، همچنین به برنامه ریزی برای عمل جراحی یا سایر درمان‌های تهاجمی کمک می‌کنند.
آزمایشات تصویربرداری پزشکی برای پا درد
به طور معمول برای تشخیص علت پادرد، از تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)، توموگرافی کامپیوتری (CT)، سونوگرافی یا عکسبرداری با اشعه ایکس ساده استفاده می‌شود.
آزمایش‌های تصویربرداری به تشخیص برامدگی‌های دیسک، زائده‌های استخوانی غیرطبیعی (خار استخوانی)، شکستگی استخوان و تومور کمک می‌کنند.
تزریق بلوک عصبی برای تشخیص علت پا درد
ممکن است پزشکان از بلوک عصبی تشخیصی برای شناسایی موارد فشرده سازی یا تحریک عصب استفاده کنند. تزریق‌های بلوک عصبی معمولاً حاوی یک ماده بی‌حسی هستند که نزدیک به عصب مشکوک، یا رشته عصب تزریق می‌شود. اگر درد تسکین پیدا کند، می‌توان درد عصب (نوروپاتی یا رادیکولوپاتی) در اعصاب آسیب دیده را تشخیص داد.
تزریق‌های تشخیصی، معمولاً تحت هدایت فلوروسکوپی (اشعه ایکس زنده) و با استفاده از رنگ کنتراست برای وارد کردن دقیق سوزن، انجام می‌شود. تزریق بلوک عصبی برای تشخیص نیز ممکن است مانند هر روش تزریق دیگری، خطر اندک خونریزی، آسیب عصبی و آسیب بافت نخاعی را به همراه داشته باشد.
هنگامی که علت پا درد تشخیص داده شد، برای مشکلات خاص تشخیص داده شده روش درمانی ساختاری طراحی می‌شود. برای درمان پا درد از هر دو روش جراحی و غیر جراحی استفاده می‌شود.
درمان پا درد
ممکن است درد خفیف تا متوسط پا در ابتدا با مراقبت از خود و تغییر سبک زندگی درمان شود. دردی که شدید است و طی دو هفته بهبود پیدا نمی کند،به تدریج افزایش پیدا می کند و یا باعث ایجاد اختلال در فعالیت‌های روزمره می‌شود باید حتماً توسط یک پزشک متخصص درمان شود.
مراقبت از خود
استراحت کردن
استراحت کردن پس از یک ورزش یا یک حرکت دردناک، در مراحل اولیه آسیب ضرورت دارد. در بسیاری از موارد، ضرب المثل «نابرده رنج؛ گنج میسر نمی‌شود» صادق نیست. قاعده اصلی این است: «برای ۲ تا ۳ روز اول، هیچ کاری انجام ندهید که باعث ایجاد مجدد درد شود» و پس از آن، باید درد را از بین ببرید وگرنه مشکلات دیگری ایجاد می‌شود.
یخ درمانی یا گرما درمانی
معمولاً پزشکان به بیماران توصیه می‌کنند در ۴۸ ساعت اول پس از آسیب، از گرما (و ماساژ گرم) استفاده نکنند. گرما باعث افزایش خونریزی می‌شود و اگر خیلی زود مورد استفاده قرار گیرد، می‌تواند مضر باشد. در آسیب‌های تصادفی مانند رگ به رگ شدن رباط، پارگی عضلات یا کبودی، یخ می‌تواند در کاهش درد و تورم به شما کمک کند.
هنگامی که مدتی از آسیب دیدگی گذشت، می‌توانید از پک‌های حرارتی استفاده کنید. پزشکان توصیه می‌کنند برای افزایش جریان خون و سرعت بخشیدن به فرآیند بهبودی، چند بار در روز و هر بار به مدت ۲۰ دقیقه از گرما استفاده کنید. گرما همچنین به ماهیچه‌های شما کمک می‌کند تا شل شده و درد شما را کاهش دهند.
بانداژ فشاری
روز اول پس از آسیب دیدگی، استفاده از یک بانداژ فشاری به کنترل تورم و خونریزی کمک می‌کند. در بیشتر موارد بانداژ در هنگام ایجاد بافت اسکار جدید، به پشتیبانی از ناحیه آسیب‌دیده نیز کمک می‌کند. بانداژ فشاری به کاهش درد شما کمک می‌کند. در برخی آسیب‌ها لازم است از پشتیبانی سفت‌تر و محکم‌تری مانند بریس یا آتل استفاده کرد.
بالا بردن
جاذبه باعث می‌شود تورم در پایین‌ترین نقطه قرار بگیرد. بالا گرفتن ناحیه آسیب دیده در چند روز اول، خصوصاً در موارد آسیب دیدگی مچ پا یا دست بسیار مفید است. به این فکر کنید که آسیب دیدگی شما در کجا قرار دارد و قلب شما در کدام نقطه قرار گرفته است. سعی کنید ناحیه آسیب دیده را بالاتر از قلب خود قرار دهید.
دارو
ممکن است پزشک، داروهای مسکن یا ضد التهاب را به شما توصیه کند. بهتر است از مشاوره پزشک متخصص بهره ببرید؛ زیرا ممکن است برخی داروها باعث ایجاد تداخل در سایر مشکلات سلامتی به ویژه بیماری آسم شوند.
بله، در واقع برخی از داروها برای کاهش درد در دسترس هستند و می‌توانند بدون نیاز به نسخه پزشک تهیه شوند. این داروها عموماً شامل دسته‌هایی مانند ضد التهاب‌ها غیراستروئیدی (NSAIDs)، مانند آسپرین و ایبوپروفن، یا آنالژزیک‌های مانند پاراستامول (تایلنول) می‌شوند. این داروها معمولاً در داروخانه‌ها و فروشگاه‌های عمومی بدون نیاز به نسخه پزشک تهیه می‌شوند.
اما برخی داروها نیاز به نسخه پزشک متخصص دارند، زیرا دارای اثرات جانبی قابل توجه و پتانسیل برای تداخل با داروهای دیگر می‌باشند. به عنوان مثال، داروهای شل کننده عضلات (میوارلگیک‌ها) یا داروهای ضد نوروپاتی معمولاً نیاز به نسخه پزشک دارند. این دسته از داروها ممکن است برای موارد خاصی نظیر دردهای عصبی یا تشنجات عضلانی تجویز شوند و نیاز به تشخیص و نظارت پزشکی دارند.
همچنین، در برخی موارد از کرم‌های مسکن ترکیبی (که شامل ترکیباتی مانند لیدوکائین و پراموکسین هستند) برای تسکین درد موضعی استفاده می‌شود. این کرم‌ها نیز معمولاً بدون نیاز به نسخه پزشک در دسترس هستند، اما استفاده صحیح و مطابقت با دستورالعمل‌های موجود بسیار مهم است.
در هر صورت، بهتر است قبل از استفاده از هرگونه دارو، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید تا به شما داروهای مناسب و مطابق با وضعیت خاص شما تجویز شود و همچنین با هرگونه عوارض جانبی یا تداخل ممکن آشنا شوید.
فیزیوتراپی
محققان دریافته‌اند که مداخله با درمان فیزیوتراپی طی چند روز، فواید بسیاری خواهد داشت. این مزایا شامل موارد زیر می‌باشند:
- تسکین سریعتر درد از طریق تکنیک‌های حرکت مفاصل، ماساژ و الکتروتراپی
- بهبود بافت اسکار شما با استفاده از تکنیک‌هایی برای هدایت جهتی که بافت تشکیل می‌شود
- بازگشت سریعتر شما به ورزش و کار از طریق افزایش سرعت بهبودی
- شل کردن یا تقویت ناحیه آسیب دیده با ورزش‌های تجویز شده به صورت فردی
- بهبود عملکرد شما در هنگام بازگشت به ورزش- فیزیوتراپیست‌ها اشکالات بیومکانیکی که ممکن است در تکنیک‌های شما تأثیر بگذارند یا شما را مستعد آسیب دیدگی کنند را شناسایی کرده و به شما کمک می‌کنند تا آنها را اصلاح کنید.
تزریق
از روش‌های تزریق می‌توان برای هدف قرار دادن، تشخیص و مدیریت درد مزمن ناشی از عضله، مفصل و درد عصب استفاده کرد. درمان با تزریق، شامل درمان‌های مداخله‌ای مانند تزریق بلوک عصبی (عصب شاخه میانی، ریشه های عصبی کمر، اعصاب کلونال، اعصاب گلوتئال، عصب سیاتیک، شبکه عصبی کمر) اپلیکیشن فرکانس رادیویی (RFA)، پالس فرکانس رادیویی (PRF)، تزریق استروئید اپیدورال و تزریق استروئید به ریشه عصبی برای اعصابی است که قبلاً مسدود شده‌اند. بلوک عصب سمپاتیک را نیز می‌توان در شبکه سمپاتیک کمر انجام داد.
برخی از این درمان‌ها می‌توانند روی ساختارهای مختلفی که ممکن است باعث ایجاد درد شده یا باعث بدتر شدن آن شوند، متمرکز شوند؛ ساختارهایی مانند مفاصل فاست، ریشه عصب نخاعی و سایر اعصاب مجاور نخاع. در برخی نواحی اطراف این منطقه نیز می‌توان از تزریق پلاسمای غنی با پلاکت استفاده کرد. برای انواع خاصی از درد عضلانی یا عصبی. می‌توان تزریق بوتاکس را در نظر گرفت. جهت بهبود درد عضلانی می‌توان بوتاکس را به عضله تزریق کرد و برای درد عصبی نیز معمولاً زیر پوست نواحی دردناک تزریق می‌شود و می‌تواند در کاهش درد مفید باشد و نتیجه آن ممکن است چندین ماه باقی بماند.
تحریک عصبی
تحریک عصب که به آن نورومدولاسیون یا تحریک نخاع نیز گفته می‌شود، یک روش پیشرفته برای کاهش درد است که می‌تواند برای پا درد شدید بسیار خوب عمل کند. برخی از اشکال تحریک ریسمان نخاعی شامل تحریک با فرکانس بالا (HF10)، تحریک تونیک، تحریک چند موجی، تحریک Burst DR و حتی تحریک گانگلیون ریشه دُرسال (DRG) هستند. تحریک نخاع، یک روش درمان معمول برای پادرد ناشی از درد عصب است که به سایر اشکال درمانی پاسخ نمی‌دهد.
عمل جراحی
ممکن است در مواردی که درمان‌های غیرجراحی بی‌اثر هستند و یک یا چندین عامل زیر وجود دارد، عمل جراحی توصیه شود:
- عفونت شدید، وجود سرطان یا تومور
- نواقص عصبی پیشرونده مانند ضعف پا و یا بی‌حسی
- کاهش یافتن یا از دست رفتن کامل عملکرد روده و یا مثانه
برای به دست آوردن نتایج موفقیت آمیز از یک عمل جراحی، علاوه بر عوامل دیگر، لازم است بیمار دارای مشکلات ساختاری باشد که بدانیم به عمل جراحی پاسخ می‌دهد.
